Muzeum mieści się we dworze, w którym u dziadków ze strony matki wychowywał się Józef Ignacy Kraszewski. Romanów to dawna posiadłość Sapiehów, wchodząca w skład klucza wisznickiego.

Zalążkiem kolekcji muzeum był dar Janusza Kraszewskiego, który przekazał ocalałą z pożogi obu światowych wojen część zbiorów swego ojca Bogusława i dziadka Kajetana-brata pisarza; zbiorów, w zasadniczej swej części zebranych niegdyś w Romanowie. Dar zawierał rękopisy i dziewiętnastowieczne wydania dzieł J. I. Kraszewskiego, jego rysunki, akwarele i obraz olejny „Krajobraz z brzozami”, fotografie i dokumenty rodzinne, także osobiste przedmioty po pisarzu i rodzinie, a wśród nich zabawkę z lat dziecięcych Józefa Ignacego – porcelanową psią budkę i modlitewnik „Korona Niebieska” z 1727 roku, które opisywał Józef Ignacy w „Nowinach” z 1877 roku.

Muzeum zgromadziło prawie kompletny zbiór książkowych edycji dzieł pisarza, także znaczącą kolekcję dziewiętnastowiecznych czasopism, do których pisywał. Do pozycji najcenniejszych należą: pierwsze wydanie powieści – „Pan Walery” z 1831 roku, wydanie „Kordeckiego” z 1852 roku z autografem autora – dedykacją dla księdza Hołowińskiego. Znajduje się tu również ciekawa kolekcja prac plastycznych autora „Hrabiny Cosel” – pięć obrazów olejnych, akwarele, 148 rysunków i szkiców ołówkowych. Pokaźny jest zbiór medali i medalionów wybitych na cześć pisarza oraz jego portretów – olejnych, graficznych i fotografii, zarówno pisarza jak i członków rodziny i osób z nim zaprzyjaźnionych . Wśród prywatnych pamiątek po pisarzu, które udało się zgromadzić, jest srebrny zegarek kieszonkowy z monogramem JIK, nóż do rozcinania papieru z takimże monogramem /dar wnuczki pisarza Aliny Giżyckiej/ oraz tłok pieczętny z rodowym herbem Jastrzębiec.

W dziale rękopisy najcenniejsze pozycje to: rękopis powieści „Starosta warszawski” z 1875 roku oraz dziennik podróży do Odessy z 1843 roku z bardzo interesującym szkicownikiem. Z pamiątek rodzinnych na uwagę zasługują osiemnastowieczne dokumenty dotyczące służby wojskowej pradziadka Nowomiejskiego i dziadka Błażeja Malskiego – nadane mu przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego rangi chorążego w korpusie husarzy nadwornych, z 1781 roku, z pieczęcią i podpisem królewskim; druki ulotne z lat 1774-1786 – mowy sejmowe przedstawicieli rodu Kraszewskich. Z dawnej biblioteki romanowskiej Kajetana i Bogusława pochodzi egzemplarz „Sonetów krymskich” Adama Mickiewicza, pierwsze wydanie z 1826 roku z autografami znanych osobistości – między innymi samego autora, Hipolita Skimborowicza, Aleksandry Moniuszkowej i Bogusława Kraszewskiego.

Historia dworu

W 1802 roku majątek nabyli Anna i Błażej Malscy. W latach 1806-1812, rozebrawszy stojący tu dwór drewniany, postawili na jego piwnicach ze sklepieniami krzyżowo-kolebkowymi dom nowy – murowany, klasycystyczny, z czterospadowym dachem krytym gontem i czterokolumnowym gankiem od strony frontowej i zapewne podobnym od ogrodu. Do dworu wiodła półkolista droga wznosząca się przed samym budynkiem i ograniczona tu wysokim murem. Przyszły pisarz wychował się właśnie w tym, parterowym domu, do którego przybył we wczesnym dzieciństwie. Dziadkowie opiekowali się nim do 15 roku życia, pilnując także edukacji wnuka – najpierw w Białej Podlaskiej, potem w Lublinie. Odszedł stąd w 1827 roku i wracał do tego miejsca już tylko jako gość odwiedzający swój „raj utracony” i tęskniący za nim na wszystkich ścieżkach życia. W liście do ojca napisał: „Choć los daleko mnie odpędził, serce moje tam zostało i chodzi po starej ścieżce od domu do kaplicy, od kaplicy do oficyn i po szumiącej alei jodłowej. Nie widzicie go tam, ale jakże często z piersi mi ucieka i włóczy się koło Was”. Opisał to miejsce w „Obrazach z życia i podróży”, „Ze wspomnień” i w „Nocach bezsennych”.

Dziś dwór ma w swych zasadniczych cechach kształt z II połowy XIX wieku, z czasów, gdy po dziadku Malskim i ojcu Janie Kraszewskim objął majątek Kajetan – najmłodszy brat pisarza. W czasie remontu, koniecznego ze względu na pożar, który strawił dach w 1858 roku, nowy właściciel dobudował w części środkowej piętro, zagospodarował poddasze, ganek frontowy zastąpił portykiem z czterema doryckimi kolumnami. Od strony parku powstał półkolisty, kolumnowy taras dźwigający balkon. Rok 1915 przyniósł następny pożar, który na szczęście nie wyrządził zbyt wielu szkód. Przy remoncie ostatni właściciele – wnuczka Kajetana, Paulina Rościszewska z mężem, zlikwidowali jednak rampę przy podjeździe, zastąpiwszy ją szerokimi schodami. Wystawiony na sprzedaż i opuszczony przez właścicieli dwór spłonął w sierpniu 1943 roku, podpalony przez oddział radzieckiej partyzantki. W 1946 roku upaństwowiono sześciohektarowy park i ruiny domu. Na teren parku wprowadziło się leśnictwo. W 1958 roku Wojewódzka Rada Narodowa w Lublinie podjęła decyzję o utworzeniu w Romanowie muzeum autora „Starej baśni”. Odbudowa ruin dworu trwała do 1962 roku i 28 lipca tegoż roku muzeum otwarto. Kolejny etap prac remontowych, trwających w latach 1987-1991, przywrócił przed dworem podjazd z rampą, od strony ogrodowej taras z balkonem i historyczny układ salonu.

Pięćdziesięciolecie muzeum, obchodzone od 28 lipca 2012 roku do 28 lipca 2013 roku, dwór świętuje w nowej szacie. W ramach projektu realizowanego w Programie Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2007-2013 pod nazwa „Restauracja zespołu dworsko-parkowego w Romanowie będącego siedzibą Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego” przeprowadzono prace, które przywróciły właściwy kształt dachu, zlikwidowały dwie lukarny na poddaszu od frontu i nadmiar kominów a przede wszystkim przywróciły poszycie z gontu. Na kalenicy dworu , miedzy kominami pojawiła się platforma – nawiązująca do tej istniejącej tu za czasów Kajetana Kraszewskiego, z której ten astronom-amator obserwował niebo.

Dwór odzyskał swój niepowtarzalny kształt i charakter z II połowy XIX wieku, kiedy to znany był jako kraj lat dziecięcych wielkiego Józefa Ignacego Kraszewskiego oraz jako miejsce, gdzie Kajetan Kraszewski zgromadził niezwykle interesującą kolekcję dzieł sztuki – w tym 80 portretów wielkich ludzi z dziejów Polski i wielką bibliotekę, w której miał między innymi komplet wydań dzieł brata Józefa Ignacego.

Park

W Romanowie oprócz dworu zachował się park z przełomu XVII i XVIII wieku. Jego włoski, kwaterowy układ połączony z francuską zasadą usytuowania dworu „między podjazdem i ogrodem” pozostaje czytelny do dziś. Wprawdzie w głównej alei świerkowej, ukochanej alei pisarza, której szum, zapamiętany z dzieciństwa, koił później boleści duszy tułacza, pozostało tylko kilka niebotycznych olbrzymów, ale prowadzone w ostatnich latach prace rewaloryzacyjne doprowadziły do odtworzenia zarówno tej głównej alei, jak i uzupełnienia bocznych szpalerów grabowych i uczytelnienia wszystkich ciągów komunikacyjnych. Kwatery parku obwiedzione są szpalerami grabowymi, wśród których z rzadka występują wyniosłe jesiony i lipy. Staropolskim charakterem tego ogrodu zachwycali się krajoznawcy już pod koniec XIX wieku, podkreślając to, że nie zdominowała go ani francuska maniera, ani angielska moda na parki naturalistyczne – co stało się losem większości założeń dworskich. Na północnym skraju ogrodu zachowała się dworska kaplica, od frontu zaś brama w historycznym typie z 1870 r. Dokoła biegnie, miejscami już mało czytelna, fosa; założenie miało bowiem niegdyś charakter, lub być może tylko manierę obronną.

Kaplica

Kaplica dworska w kształcie rotundy, wzniesiona jednocześnie ze dworem, według projektu Jakuba Kubickiego, pod wezwaniem św. Anny, fundacji Konstancji z Morochowskich Nowomiejskiej, prababki pisarza. Klasycystyczna. Murowana z cegły, otynkowana, na rzucie koła, z dwoma ryzalitami na osi; przy frontowym – portyk, od tyłu – absyda zamknięta łukiem segmentowym. Portyk kaplicy joński, ma dwie kolumny, ponad nimi znajduje się gzymsowy, trójkątny fronton, zwieńczony szczytem schodkowym z krzyżem. Wnętrze kaplicy nakryte jest pozornym, kopulastym sklepieniem. Dach pierwotnie kryty gontem, obecnie blachą. W cokół kaplicy wmurowano prostokątne epitafia rodzinne w układzie chronologicznym m. in. Wojciecha Nowomiejskiego z herbem „Rawicz” – męża fundatorki kaplicy, pradziada pisarza.

Usytuowana na północnym skraju parku, za fosą, otoczona drzewami urokliwa świątynia użyczana jest miejscowej parafii.

---

Oferta komercyjna

- kawiarnia
- organizacja sesji zdjęciowej

---