Jako Muzeum pozyskujemy nie tylko zabytki kultury materialnej (np. związane z życiem codziennym mieszkańców Biłgorajszczyzny, czy zajęciami pozarolniczymi – sitarstwem, łubiarstwem, itp.), ale pochylamy się również nad militariami (uzbrojeniem, umundurowaniem i oporządzeniem) okresu Powstania Styczniowego czy I i II wojny światowej (Kampania Wrześniowa, Ruch Oporu), które zalegają na jakże licznych pobojowiskach w regionie biłgorajskim.

Czynimy starania, aby dobrze poznać, uchronić przed zatratą, przybliżyć naszym współczesnym, a i następcom przekazać to, co najpiękniejsze, najwartościowsze i niepowtarzalne w dziedzictwie „Biłgorajskiej Ziemicy”. Szczególnie etos pracowitych i przedsiębiorczych sitarzy biłgorajskich oraz patriotów tę Ziemię zamieszkujących, którzy w najcięższych wojennych czasach dla naszej Ojczyzny za wolność i niepodległość swą krew przelewali, zaś w czasach pokoju ciężką pracą pomyślność swej Ojcowizny budowali, ma w naszym poczuciu kształtować świadomość naszej tożsamości.

Zbiory Muzeum

Trzon zbiorów stanowiła prywatna kolekcja, zgromadzona przez wybitnego regionalistę, człowieka o szerokich – wszechstronnych zainteresowaniach (archeologia, etnografia, historia, matematyka) Michała Pękalskiego, którego zbiory stanowiły podstawę do zorganizowanej przy Włosiankarskiej Spółdzielni Pracy w Biłgoraju – izby pamięci – punktu muzealnego.

Aktualnie, finansowane przez Powiat Biłgorajski Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju jest placówką regionalną, wielodziałową, w której w działach: archeologii, etnografii, historii, militariów, numizmatyki i sztuki zgromadzonych jest przeszło dziesięć tysięcy obiektów. Muzeum, zgodnie ze swoimi celami statutowymi gromadzi eksponaty (w drodze badań własnych, darów, depozytów i zakupów), konserwuje je i zabezpiecza, przechowuje, opracowuje oraz udostępnia je na organizowanych wystawach stałych i czasowych.

Prowadzi działalność badawczą i popularyzatorsko – oświatową, mając dobre oparcie w środowisku ludzi kultury, oświaty i w szeroko ujmowanej społeczności lokalnej.

Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju jest muzeum o charakterze regionalnym, wielodziałowym. Ze względu na ogólną ilość eksponatów – około 10 500 oraz biorąc pod uwagę ich specyfikę, zbiory muzealne zostały podzielone między następujące działy:

• archeologii,
• etnografii,
• historii,,
• militariów,
• numizmatyki,
• sztuki
• oraz archiwalia.

W dziale archeologii znajduje się około 200 eksponatów. Na tę liczbę składają się, w przeważającej mierze znaleziska luźne, pochodzące z różnych miejscowości – leżących na terenie regionu biłgorajskiego. Znaczna ich część nie posiada dokładnej lokalizacji, stanowiąc znaleziska przypadkowe, bądź tez będące wynikiem poszukiwań amatorskich.

Najstarszymi spośród eksponatów archeologicznych (łączonymi ze środkową epoką kamienia – mezolitem) są dwie grupy drobnych narzędzi i wiórów krzemiennych z miejscowości Baraki w pow. kraśnickim i z Harasiuk z pow. biłgorajskiego. Większość zabytków można powiązać z młodszą epoką kamienia (neolitem) oraz częściowo z wczesną epoką brązu. Są to przeważnie narzędzia krzemienne (siekierki, narzędzia wiórowe i odłupkowe) oraz broń (toporki kamienne, krzemienne grociki strzał do łuku i groty oszczepów). Znaczna część z nich pochodzi z obszarów pokrytych glebami lessopodobnymi, znad środkowego odcinka rzeki Tanew. Stosunkowo liczne są materiały (ceramika) wczesnośredniowieczne, znalezione nad Tanwią i w bezpośrednich okolicach Biłgoraja – nad rzekami Biała i Czarna Łada.

Dział etnografii to około 2000 eksponatów. Znaczna ich część to zabytki kultury materialnej wsi Ziemi Biłgorajskiej. Dominują tu przede wszystkim narzędzia pracy. W grupie tej wyróżniającą pozycje zajmują narzędzia pracy związane z wiodącym w regionie biłgorajskim rzemiosłem sitarskim. Wśród narzędzi znaczną część stanowią też narzędzia do obróbki drewna, powiązane z rzemiosłami opartymi o ten surowiec: bednarstwo, kołodziejstwo, stolarstwo, wyrób gontów itp.

Bogato reprezentowana jest w zbiorach działu etnograficznego plastyka ludowa. W grupie tej mieści się ponad 200 rzeźb ludowych o dominującej tematyce religijnej (różne przedstawienia Chrystusa Frasobliwego, Ukrzyżowanego, postaci świętych itp.) jak też i licznej tematyce świeckiej (życie codzienne wsi, scenki rodzajowe, zajęcia ludności). W grupie rzeźby o tematyce sakralnej niewątpliwie najciekawszy jest zespół kilkunastu rzeźb pochodzących z drugiej połowy XVIII i z XIX wieku.

Stosunkowo skromniej przedstawia się zbiór malarstwa ludowego, wykonywanego zarówno na szkle jak i na płótnie. Podobnie też wyraźnie jest mniej zabytków należących do grupy plastyki obrzędowej (palmy, rózgi weselne, pająki, wycinanki itp.).

Liczną grupę eksponatów w zbiorach etnograficznych Muzeum stanowią elementy stroju ludowego wraz z towarzyszącymi strojowi ozdobami – sznury korali, bursztynów. Bogato reprezentowany strój, tak zwany biłgorajsko – tarnogrodzki stanowi ciekawy zespół i jest jednocześnie doskonałym materiałem badawczym nad szeroko pojmowanym strojem ludowym.

W skansenowskiej Zagrodzie Sitarskiej na ekspozycji, oprócz w/w narzędzi pracy znajdują się eksponaty ukazujące całokształt życia mieszkańca małego miasteczka – rzemieślnika, a jednocześnie po części hodowcy i rolnika. Znajdują się tam między innymi urządzenia służące do prac gospodarskich (wialnie, młynki, żarna) jak i urządzenia służące do przechowywania żywności (kazuby, toki, beczki, skrzynie). Ponadto eksponowane są tam sprzęty domowe, meble oraz środki transportu (wozy, sanie).

Najliczniejszym zbiorem jest zbiór szeroko pojmowanej historii. Łącznie historia, numizmatyka i militaria liczyły ponad 8000 eksponatów.

Wśród kilkuset eksponatów wpisanych do księgi inwentarzowej (Historia) znaczną część stanowią archiwalia, stare druki, gazety i czasopisma. Najliczniej reprezentowane są zabytki dotyczące okresu dwudziestolecia międzywojennego oraz okresu okupacji. W dziale tym znajduje się także kilkadziesiąt eksponatów noszących charakter zabytków kultury materialnej (wyroby fabryczne z metali, szkła, fajansu itp.).

W ostatnich czasach, w związku z prowadzonymi intensywnymi badaniami terenowymi, miedzy innymi z użyciem wykrywaczy metali, połączonymi z pozyskiwaniem eksponatów rozrósł się ilościowo i wzbogacił jakościowo dział militariów. Liczący dziś około 3500 obiektów zawiera między innymi kilkaset sztuk broni białej (szable, bagnety) oraz kilkaset egzemplarzy broni palnej (karabiny, pistolety i broń myśliwska). Znaczną część tego zbioru stanowią pozostałości po amunicji różnego kalibru i rodzaju (strzeleckiej i artyleryjskiej) w postaci odłamków, łusek i pocisków oraz zapalników. Niektóre egzemplarze, w stanie kompletnym lecz rozbrojonym stanowią ciekawy materiał tak pod względem ekspozycyjnym jak i naukowo – badawczym.

Uzupełnieniem zbioru jest wyodrębniona poprzez swój charakter grupa elementów oporządzenia i umundurowania wojskowego (maski p. gaz, plecaki, torby, menażki, manierki, niezbędniki, mundury itp.).

Niewątpliwym egzemplarzem nr 1 w tym dziale jest sztandar 73 Pułku Piechoty z Katowic, ukryty przez żołnierzy we wrześniu 1939 roku, który został w 1994 roku wykopany przez badających teren pracowników Muzeum i po gruntownej konserwacji zasilił zbiory Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju. Z innych ciekawych muzealiów wymienimy np.: skrzynie transportową na karabin przeciwpancerny UR wz. 35 z paroma karabinami, lufami wymiennymi, magazynkami i amunicją; czy też inne skrzynie amunicyjne i opakowania wojskowe.

Ponad 4500 monet, banknotów i medali tworzy dział numizmatyki. W grupie tej niewątpliwie najstarszymi są monety z okresu Cesarstwa Rzymskiego, pochodzące najprawdopodobniej ze znaleziska gromadnego (skarbu) odkrytego w okresie dwudziestolecia międzywojennego na terenie Biłgoraja. Do szczególnie cennych należą też niewątpliwie zespoły sześciu skarbów monet siedemnastowiecznych znalezionych w różnych miejscowościach na terenie regionu biłgorajskiego.

Droga zakupów udało się pozyskać do zbioru liczne monety pochodzące z okresu Królestwa Polskiego i II Rzeczpospolitej. Ostatnio rozpoczęto też gromadzenie polskich monet i banknotów współczesnych, pochodzących z okresu PRL.

Dział sztuki, obejmujący około 100 eksponatów, zawiera eksponaty o dość zróżnicowanym charakterze. Oprócz grafik i obrazów znajdują się tam też przedmioty artystyczne domowego użytku (świeczniki, samowary, lampy mosiężne). Większość z nich stanowi przykład rzemiosła artystycznego.

muzeumbilgoraj.pl