Muzeum Obrony Wybrzeża w Świnoujściu zlokalizowane jest w Redicie Fortu Gerharda – pruskiego fortu nadbrzeżnego, zwanego również Fortem Wschodnim, zbudowanego w połowie XIX wieku. W muzeum znajdują się eksponaty związane z historią rozwoju obrony wybrzeża, ze szczególnym uwzględnieniem historii rozwoju fortyfikacji nadbrzeżnych. Liczba prezentowanych eksponatów przekracza 10000. Dotyczą one rozwoju Twierdzy Świnoujście na przestrzeni ostatnich 300 lat.

Obiekt należy do najlepiej zachowanych XIX wiecznych pruskich fortów nadbrzeżnych w Europie. To jedno z niewielu w Europie żywych muzeów, gdzie turyści mogą na chwilę przenieść się w czasie! I na własnej skórze poczuć smak wojskowej służby. Zwiedzanie fortu  ma formę przyspieszonego przeszkolenia wojskowego. Turyści  zwiedzają fortecę pod opieką „podłego” i oczywiście umundurowanego pruskiego żołdaka. W czasie marszu po terenie i wnętrzach fortu zwiedzający poznają jego historię, przechodząc  jednocześnie  kilka prób, które sprawdzą czy kandydat nadaje się do wojskowej  służby! Odwagi, ciemności i… TAJEMNICA WOJSKOWA! Przyjedźcie i sami zobaczcie!

Od 2004 roku Fort Gerharda jest siedzibą grupy rekonstrukcyjnej 34 Pułku Fizilierów im. Królowej Szwedzkiej Victorii. III batalion pułku przez wiele lat stacjonował w Świnoujściu a fizylierzy do 1918 roku służyli w świnoujskich fortach.

Początki Twierdzy

Położenie Świnoujścia w tak dogodnej lokalizacji od wieków zobowiązywało do  poszukiwania optymalnych rozwiązań militarnych dla ujścia Świny. Pierwsze nowożytne fortyfikacje znajdowały się ponad kilometr od obecnego ujścia cieśniny. Miały tylko półstałą, drewniano-ziemną konstrukcję i zostały zniszczone u schyłku wojny 7-letniej. Najbardziej trwałe i jednocześnie najstarsze zachowane fortyfikacje w Świnoujściu pochodzą z połowy XIX wieku.

Pierwsza połowa XIX wieku, po zakończeniu krwawych wojen napoleońskich to lata względnie spokojne. Dlatego dopiero w roku 1837 rozpoczęto projektowanie nowoczesnych fortyfikacji a w 1846 roku zapadła decyzja o utworzeniu twierdzy morskiej.

Wznoszone od połowy XIX wieku fortyfikacje świnoujskiej twierdzy otrzymały bardzo nowoczesną formę i najdoskonalsze naówczas rozwiązania. Każdy fort i baterię zaprojektowano indywidualnie, by jak najlepiej wypełniły przewidziane dla nich zadania. Lecz łączyła je jednolita koncepcja obrony wybrzeża.

Najstarszym i zarazem najciekawszym obiektem twierdzy jest Fort Wschodni (zwany Fortem Gerharda). Nazwa upamiętnia osobę Gerharda Corneliusa de Walrawe, znakomitego XVII-wiecznego projektanta pruskich twierdz, który przygotował wstępne plany świnoujskiego portu.

Fort wzniesiono w latach 1848-1859 i w chwili budowy stanowił jedno z dwóch kluczowych dzieł Twierdzy Świnoujście. Położony na wschodnim brzegu cieśniny Świny fort miał bronić wejścia do portu.  Wzniesiono go w sposób charakterystyczny dla fortyfikacji pruskich tego okresy. Zbudowano go na planie pięcioboku a załamane czoło (skierowane ku wschodowi) oraz barki tworzyły wały ziemne ze stanowiskami artylerii. W szyi zbudowano potężną dwukondygnacyjną reditę artyleryjską oraz ceglane mury.

Podążając za rozwojem techniki

W latach 70. XIX wieku, w wyniku rozwoju techniki wojennej i powstania okrętów pancernych, zapadła decyzja o zmianie głównego frontu obronnego twierdzy z lodowego na morski.  Dzieło obronne składające się na ówczesny Fort Gerharda poddane zostało szczególnej przebudowie, w trakcie której włączona została przylegająca do fortu bateria nadbrzeżna.

Zmieniono przebieg fosy i usypano nowe wały, na których budowniczowie wymurowali 11 stanowisk artyleryjskich. Zamontowano na nich 4 armaty nadbrzeżne Kruppa kalibru 15cm oraz 7 armat kalibru 21cm. Nowe wielkie dzieło obronne otrzymało wiele innych nowych elementów takich jak magazyny amunicji, prochownie, pomieszczenia koszarowe, schrony-remizy dla armat itd.

Potężna redita także została przebudowana i przekształcono ją w koszary. Od strony morza została obsypana ziemią a strzelnice od strony dziedzińca zamieniono na okna.
Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto wzmacnianie ważnych elementów z użyciem nowego materiału- betonu. W wałach nad Świną zbudowano także stanowisko obserwacyjne oraz działobitnie dla szybkostrzelnych armat małego kalibru. Na początku XX wieku do fortu doprowadzony został prąd a także linia telegrafu. Sprawiło to w przededniu wybuchu Wielkiej Wojny fort był w pełni przygotowany do udziału w nowoczesnych działaniach wojennych.

Po I wojnie światowej na mocy Traktatu Wersalskiego fort częściowo rozbrojono, jednocześnie przeszedł on pod zarząd niemieckiej marynarki wojennej, pełniąc jednocześnie rolę pomocniczą aż do końca II wojny światowej. 

Po wojnie używany przez Rosjan, od 1962 r. przekazany miastu. Od opuszczenia obiektu przez Rosjan przez kilka lat pełnił funkcje magazynów, a później został opuszczony.

www.fort-gerharda.pl