Zagroda Kurpiowska w Kadzidle to niewielkie muzeum typu skansenowskiego, usytuowane przy Trasie Mazurskiej w miejscowości Kadzidło. To urokliwe miejsce, będące oddziałem Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, zostało po raz pierwszy udostępnione dla zwiedzających w 1991 roku. Zagroda na Kurpiach zwana była siedliskiem, a prezentowany w skansenie typ samotniczy, powstawał na tzw. koloniach i wykształcił się pod koniec XIX wieku na skutek komasacji gruntów. Siedliska zwykle przybierały kształt wydłużonego prostokąta. Układ budynków w zagrodzie był harmonijny: naprzeciwko domu stała stodoła, a po bokach umieszczano z jednej strony spichlerz, z drugiej oborę, zwaną także chlewikiem. Domy kurpiowskie zwrócone były zawsze szczytem do drogi i oddzielone od niej małym ogródkiem kwiatowym lub warzywnym. Nieodłącznym elementem każdej zagrody była studnia z żurawiem.

Domy na Kurpiach zwane były izbami. Budowano je w konstrukcji zrębowej z bierwion sosnowych łączonych w narożach na „rybi ogon”. Kryto je dwuspadowym dachem jętkowym słomianym. Charakterystyczną ozdobą dachu były wydłużone i skrzyżowane wiatrownice, profilowane na różne kształty rogów, zwane śparogami. Szczyty od strony drogi zdobione były szalowaniem. Wyjątkowy charakter nadawały chałupom kurpiowskim koruny, czyli drewniane, często z fantazją rzeźbione gzymsy zawieszane nad oknami.

Zagroda Kurpiowska składa się z zespołu budynków.

Chata z Golanki – dom o konstrukcji zrębowej, szerokofrontowy, asymetryczny, z dośrodkowym systemem grzewczym. To typ chałupy z tzw. izbetką, który upowszechnił się w I poł. XIX wieku.

 Wejście do domu znajduje się od strony podwórza i prowadzi do obszernej sieni z klepiskiem, w której znajdują się różnego rodzaju sprzęty użytku domowego: żarna, balia z tarą do prania, koryto do oprawiania świń oraz wirówka do miodu. Drzwi po prawej stronie prowadzą do dużej izby, która zadziwia swoją obszernością i wystrojem.  Duży piec do wypieku chleba po lewej stronie tworzy po przekątnej ze świętym kątem tzw. układ diagonalny. Na okapie kuchni ustawione jest pieczywo obrzędowe – byśki i nowe latka, wypiekane w okresie od Nowego Roku do Święta Trzech Króli. Chlebowe jelonki, baranki i kózki miały chronić posiadaną trzodę oraz przynosić pomyślność w hodowli. Święty kąt na Kurpiach urządzany był w rogu izby. Składał się ze stołu pokrytego haftowanym obrusem, krzyża zwanego pasyją, zdobiących go pionowych bukietów z bibuły oraz obrazów świętych nadwieszanych nad stołem. Ściany izby zdobione kurpiowskimi wycinankami lelujami, gwiazdami i ptakami, nadają jej niezwykłej dekoracyjności. W izbie kurpiowskiej meblami najczęściej spotykanymi były: malowana skrzynia, krzesła i taborety z wyplatanym siedziskiem ze słomy, łyżnik, wąskie łóżko oraz ława z ruchomymi plecami. Blisko łóżka umocowane jest osobliwe urządzenie, które dla niejednego zwiedzającego stanowi zagadkę – chodzik dla dziecka.

Kolejne pomieszczenie to alkierz, w którym znajduje się ekspozycja urządzeń związanych z tkactwem. Zajęcie to niegdyś popularne na Kurpiach, nierzadko stanowiło poważne źródło utrzymania. Duże krosna będące podstawą wyposażenia każdego kurpiowskiego domu, stawiane były zwykle przy oknie. W alkierzu obejrzeć można krosna, kadłubki, kijanki do klepani lnu, talki, wijaki, motowidła itp. Obok wyjścia do kolejnego pomieszczenia znajduje się mebel zwany ślabanem. Jest to ława do spania z wysuwaną z boku szufladą służącą do poszerzenia legowiska.

Trzecie pomieszczenie to kuchnia zwana także izbetką. Znajduje się w niej piec grzewczy jak i chlebowy, oraz wszelkie potrzebne meble i sprzęty. W tym miejscu, a nie w dużej izbie skupiało się przez cały rok życie rodzinne. Izbetka służyła także najstarszym członkom rodziny, którzy mogli w niej dożyć spokojnej starości.

Studnia z żurawiem – nadal wszechobecna w krajobrazie Kurpiowszczyzny. Budowę zagrody rozpoczynano od wykopania studni. Wykop obudowywano zrębowymi ściankami, które zabezpieczały od osuwania się ziemi i nadawały jej estetyczny wygląd. Żuraw stanowił rozwidlony samorodnie u góry pień, mocno wkopany w ziemię i umocowany nad rozwidleniem drąg. Od najwyższego punktu drągu mocowano kulkę z haczykiem na wiadro, natomiast jego drugi koniec obciążany był dodatkowym drewnem. Była to jedna z najwygodniejszych form umożliwiających czerpanie wody ze studni.

Spichlerz – budynek gospodarczy z 1921 roku, przeniesiony z miejscowości Łodziska. Spichlerz na Kurpiach zwany był świronkiem. Był to drugi po domu budynek w zagrodzie starannie i ze smakiem wykończony. Świadczy o tym m. in.: szczyt zdobiony szalowaniem i profilowanymi śparogami, podcień wsparty na słupach oraz drewniana podłoga, nie pojawiająca się już nigdzie indziej prócz domu. Spichlerze służyły niegdyś do przechowywania zboża, dlatego stawiane były na dużych kamieniach polnych, co miało zapewnić odpowiednią wentylację pomieszczenia i ochronę zbiorów przed szkodnikami. Prezentowany w zagrodzie spichlerz jest budynkiem zrębowym, wąskofrontowym, z podcieniami. Zgodnie z dawnym przeznaczeniem obecnie znajduje się w nim ekspozycja prezentująca naczynia do przechowywania zboża (toki, kadłuby, kadłubki, plecionki) oraz narzędzia do jego przetwarzania (cep, stępy ręczna i nożna).

Kuźnia z Brzozowej – wybudowana w 1928 roku. To wąskofrontowy budynek na planie zbliżonym do kwadratu, zrębowy, kryty dachówką ceramiczną, z charakterystycznymi wrotami prowadzącymi do wnętrza. W kuźni znajduje się palenisko zwane kotliną wykonane z cegieł, duży skórzany miech dostarczający powietrza, kowadło, stół oraz koryto na wodę. Liczne narzędzia (młoty, kleszcze, gwintownice itp.) oraz wyroby kowalskie tworzą klimat kurpiowskiej kuźni. W oryginalnym czynnym pomieszczeniu kuźni od 2010 roku odbywać się będą warsztaty i prezentacje rękodzieła kowalskiego.

Drwalnia z Kurpiewskich – niewielki drewniany budynek na planie kwadratu, o konstrukcji mieszanej, kryty dwuspadowym daszkiem, służący do przechowywania drewna.

Ule kłodowe – są świadectwem bartniczej przeszłości i pszczelarskiej tradycji Kurpiowszczyzny. Bartnicy należeli do jednych z pierwszych mieszkańców puszczy. Zakładali barcie w wydrążonych pniach drzew sosnowych lub dębowych i hodowali dzikie pszczoły. Na skutek obalenia drzewa przez burzę, bartnicy zabierali uszkodzone barcie do zagrody, by z czasem zaadoptował je jako ule. W ten sposób narodziło się pszczelarstwo. Eksponowane w zagrodzie ule kłodowe usytuowane na tyłach chałupy z Golanki stanowią dopełnienie zagrody kurpiowskiej.

Chata z Brzozowego Kąta – dom o konstrukcji zrębowej, szerokofrontowy, asymetryczny. Charakteryzuje go niewielki ganek. Chata została zaadoptowana jako sala oświatowa. Odbywają się tutaj liczne warsztaty oraz lekcje dla dzieci i młodzieży.

Chata z Tatar – zbudowana w 1946 roku. Obecnie mieszczą się w niej biuro muzeum, kasy oraz sklepik z regionalnymi wydawnictwami. Jej układ, konstrukcja i wykończenie jako pierwsze wprowadzają zwiedzających w świat kurpiowskiej wsi. Droga od niej prowadzi do zagrody.

Zrekonstruowany maneż oraz nowa scena zostały zaaranżowane i dostosowane do oryginalnych obiektów zagrody. Wykorzystywane są podczas warsztatów i kiermaszy, imprez i wielu widowisk odbywających się w Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle.

www.muzeum.ostroleka.pl