Muzeum Archidiecezjalne im. św. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa w Przemyślu jest najstarszym muzeum na Podkarpaciu. Jest także piątym w kolejności najstarszym muzeum diecezjalnym w Polsce. Funkcjonuje nieprzerwanie już od prawie stu dwudziestu lat i wpisało się na stałe w kulturalną panoramę Przemyśla.

Zbiory muzeum są bardzo różnorodne. Obejmują nie tylko sztukę sakralną, ale także przedmioty z różnych innych działów sztuki, między innymi zabytki archeologiczne, portrety osób duchownych i świeckich od XVII wieku, grafikę i exlibrisy, numizmaty oraz tkaniny. Większość posiadanych eksponatów trafiła do muzeum jako dary przekazane przez parafie z terenu diecezji oraz osoby prywatne.

Muzeum jest własnością Archidiecezji Przemyskiej obrządku łacińskiego. Od 2018 roku należy do Stowarzyszenia Muzeów i Skarbców Kościelnych Ars Sacra. Misja Muzeum określona przez Założyciela w 1902 roku nadal pozostaje aktualna. Zadaniem i celem Muzeum jest gromadzenie i zabezpieczenie świadectw minionych wieków ilustrujących wiarę i pobożność mieszkańców Archidiecezji.

Swoje zbiory udostępnia nie tylko zwiedzającym, ale także naukowcom i badaczom oraz - w ramach wypożyczeń międzymuzealnych - na różne wystawy organizowane w Polsce. Muzeum jest także otwarte na promocję lokalnych artystów poprzez możliwość organizowania okolicznościowych wystaw czasowych.

Muzeum jest odwiedzane coraz liczniej przez gości z Polski i z zagranicy. Oprowadzamy po ekspozycjach muzealnych osoby indywidualne i zorganizowane grupy, organizujemy również lekcje muzealne (po wcześniejszym zgłoszeniu grupy).

Opowiadamy o naszych zbiorach na antenie diecezjalnego Radia FARA podczas muzealnych spotkań pt. „Kwadrans w muzeum”.

Malarstwo

Zbiory obejmują cenne przykłady polskiej sztuki cechowej, zazwyczaj fragmenty pozostałe z XV-wiecznych tryptyków i malarstwa z początku XVI wieku. Najcenniejsze z nich to boczne skrzydła tryptyku z Żurowej z przedstawieniem sceny Zwiastowania NMP (ok. 1470), tryptyk z Osieka Jasielskiego ze scenami z życia apostołów Piotra i Pawła (1527), czy panel z przedstawieniem Matki Bożej w typie Hodegetrii z warsztatów Małopolskich (1460). Zbiory muzealne posiadają też obrazy z okresu XVII i XVIII wieku, głównie przedstawiające sceny z życia Jezusa, Maryi i świętych. Wśród tej kolekcji mieści się też malarstwo portretowe, obejmujące okres od schyłku renesansu do rozwiniętego baroku, przedstawiające magnaterię i duchowieństwo. Wśród ciekawszych przykładów warto zwrócić uwagę na portret biskupa przemyskiego Pawła Piaseckiego (1644-1649) z panoramą siedemnastowiecznego Przemyśla, portret biskupa przemyskiego Aleksandra Antoniego Fredry (1724-1734), z wymalowanymi bryłami trzech kościołów: w Jarosławiu, Starej Wsi oraz przebudowanej katedry w Przemyślu, i najbardziej okazały obraz z kościoła w Dubiecku, namalowany przez Mikołaja Tereińskiego (ok. 1753), przedstawiający rodzinę Krasickich. Wśród tych zbiorów malarskich znajdują się także sarmackie portrety trumienne.

Ikony

W zbiorach Muzeum znajduje się kolekcja ikon pochodzących z terenów Ziemi Przemyskiej i Łemkowszczyzny. Godna uwagi jest najstarsza w zbiorach, pochodząca z XVI wieku ikona Matki Bożej Hodegetrii z prorokami. Pośród zabytków z XVII wieku warto wspomnieć o ikonach Chrystusa Pantokratora z Odrzechowej, Madylionu i Trójcy Świętej. Bogata w treści teologiczne jest ikona Zaśnięcia Matki Bożej z przełomu XVII i XVIII wieku. Ciekawe są ikony z tzw. warsztatów rybotyckich z przełomu XVII-XVIII wieku. Oprócz ikon dawnych w kolekcji znajdują się też ikony z przełomu XIX/XX wieku, a pośród nich autorstwa Josipa Kuryłasa i Juliana Pańkiewicza, kształcących się w Akademii Krakowskiej.

Grafika

Kolekcja działu graficznego jest dość pokaźna. Najstarsze zabytki pochodzą z XV i XVI wieku i są to głównie drzeworyty. Wśród nich godne uwagi są sztychy autorstwa Albrechta Dürera i Martina Schongauera. Muzeum posiada kolekcję miedziorytów z XVII i XVIII wieku, pochodzących z Anglii, Francji, Italii, Niemiec i Niderlandów. Wśród ważniejszych autorów grafik znajdujemy: Hieronima Wierixa, Lukasa Kiliana, Henricusa Goltziusa, Cornelisa Galle, Philipa Galle, Adrieana i Joannesa Collaertów oraz Johannesa Klaubera. W kolekcji grafik znajdują się też akwaforty, staloryty i litografie z XIX i XX wieku.

Rzeźba

Rzeźbę sakralną reprezentują głównie przedstawienia Matki Bożej z Dzieciątkiem, jak na przykład ze Święcan (XIV w.) oraz z grupy Świętej Anny Samotrzeć. Z 1520 roku pochodzą rzeźby wchodzące w skład belki tęczowej w drewnianych kościołach w Kosinie i Święcanach. Ciekawym przykładem rzeźby ludowej jest figura św. Floriana (XVII w.). Zbiory rzeźb zawierają kolekcję krucyfiksów ukazujących studium ikonograficzne obrazujące kształtowanie się przedstawień tego typu. Wśród przedstawień Ukrzyżowanego interesującym eksponatem jest monumentalny krucyfiks z Nowego Miasta (XV/XVI w). Do cenniejszych rzeźb figuralnych z okresu baroku należą przedstawienia aniołów dłuta Tomasza Huttera oraz dwaj nieznani z imienia święci ze szkoły lwowskiej.

Rzemiosło

W muzealnych zasobach rzemiosła artystycznego znajdujemy drewniane polichromowane sakrarium do przechowywania Najświętszego Sakramentu z XV wieku, czy renesansową szafkę do przechowywania monstrancji (1562). Do kolekcji tej należą też różne naczynia liturgiczne, wśród których warty uwagi jest srebrny kielich z rytowaną dekoracją na stopie z 1510 roku, srebrny kielich barokowy z 1625 roku, czy kielich z augsburskiego warsztatu mistrza Jana Jakuba Krehna, z motywem liści suchego akantu (1700). Do tego zbioru należy miedziana monstrancja ze śladami złocenia pochodząca ze Skalnika (XV w.). Muzeum eksponuje również rzadkie przykłady gotyckich kadzielnic z brązu: ze Skalnika i z Reczpola (XV w.). Zupełną rzadkością jest kolekcja cynowych i drewnianych kielichów mszalnych i monstrancji z okresu „józefinizmu” (XVIII/XIX w.). Godna uwagi zwiedzających jest również bogata kolekcja relikwiarzy o różnych wymiarach i kształtach.

Tkaniny

Jest to najliczniej reprezentowany dział muzeum obejmujący głównie szaty liturgiczne. Najstarsze z nich pochodzą z drugiej połowy XIV wieku. Są to dwa fragmenty haftowanych pretekst z ornatów: z przedstawieniem św. Jakuba (1390) i Matki Bożej Apokaliptycznej (1380). Późniejsze hafty należą już do drugiej połowy XV wieku. Pośród nich występuje preteksta krzyżowa ze sceną Zaśnięcia Matki Boskiej w otoczeniu apostołów, wykonana haftem reliefowym, posiadająca analogie z haftami wykonywanymi w ośrodku krakowskim.

Muzeum posiada w swojej kolekcji aksamity tureckie zdobyte podczas Odsieczy Wiedeńskiej (1683) z których wykonano kapy i ornaty. Z XVIII-wiecznych tkanin godne uwagi są tapiserie, przedstawiające czterech Ewangelistów według wzorów Guido Reniego (1575-1642), powstałe w warsztatach papieskich San Michele, a sprowadzone z Rzymu przez biskupa Aleksandra A. Fredrę (1724-1734). Do tapiserii należą też dwa ornaty z Bieździatki (XVIII w.) ze sceną Ukrzyżowania i motywami kwiatowymi, gdzie działała założona około 1760 roku niewielka manufaktura Romerów.

Papalia

Muzeum przez lata zgromadziło kilkaset pamiątek po Ojcu Świętym Janie Pawle II. Wśród nich są jego osobiste rzeczy: szkaplerz, sutanna papieska, biała piuska, półbuty z czerwonej skóry, laska, plecak turystyczny, z którym w latach 1967-1978 przemierzał szlaki Beskidu Niskiego, pokrowiec na materac, a nawet laska używana w 1997 roku podczas wizyty w Dukli i Krośnie. Część tych eksponatów, jak i wiele innych pamiątek, przekazał muzeum abp Józef Michalik, były Metropolita Przemyski, który podczas wielokrotnych odwiedzin w Watykanie otrzymywał je od św. Jana Pawła II. W tym zbiorze znajduje się duża kolekcja numizmatów: kilkaset medali i monet, wybijanych podczas pontyfikatu Jana Pawła II pochodzących z Watykanu i całego świata. Ubogaceniem kolekcji papieskiej jest także kolekcja ofiarowana muzeum przez pana Stanisława Kusińskiego, który przekazał również swoje zbiory filatelistyczne i biblioteczne.

Historia obiektu

Muzeum zostało powołane do istnienia w 1902 r. Inicjatorem i założycielem Muzeum był ówczesny biskup przemyski, Józef Sebastian Pelczar, który widząc, jak niszczeją zabytki sztuki sakralnej, postanowił objąć je szczególną opieką. Ostatecznie decyzja utworzenia Muzeum została przypieczętowana uchwałami Synodu Diecezjalnego 22 sierpnia 1902 r., na którym podano, jakie przedmioty należy oddawać do Muzeum. Wyróżniono następujące działy: architektura, rzeźbiarstwo i stolarstwo, malarstwo, hafciarstwo i tkactwo, brązownictwo, ślusarstwo, książki i rozprawy. Nakreślono również zasadnicze zadania Muzeum, do których należało przede wszystkim otoczenie opieką zabytków dawnej sztuki kościelnej z terenów diecezji, by uchronić je przed niszczeniem. Pierwszym dyrektorem Muzeum został sufragan przemyski, bp Karol Józef Fischer, natomiast kustoszem i organizatorem zbiorów ks. Stefan Momidłowski. Już w pierwszych latach istnienia naszej placówki zaczęły napływać zabytki, które składano najpierw w dużej auli Seminarium Duchownego. Następnie miejscem przeznaczonym na przechowywanie zabytków i udostępnianie ich zwiedzającym było pojezuickie oratorium, nad południową nawą kościoła pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, wzniesionego na początku XVII w.

Uroczystego poświęcenia i otwarcia muzeum dokonał 27 sierpnia 1908 r. sam założyciel, bp Józef Sebastian Pelczar, podczas kongregacji synodalnej, wobec zgromadzonych kilkuset kapłanów. W pierwszym okresie działalności koncentrowano się na gromadzeniu zbiorów i urządzaniu sal ekspozycyjnych. Tworzącą się placówkę swoimi ofiarami wspierali głównie kanonicy Kapituły Katedralnej w Przemyślu.

W czasie II wojny światowej Muzeum zasadniczo nie doznało uszczerbku. Problemy materialne odbiły się jednak niekorzystnie na możliwościach eksponowania zgromadzonych zabytków. W 1991 r. Muzeum otrzymało imię swojego założyciela bł. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa, a od 2003 r. nosi nazwę: Muzeum Archidiecezjalne im. Św. Józefa Sebastiana Pelczara Biskupa w Przemyślu.

muzeum.przemyska.pl