Muzeum Diecezjalne powstało w 1902 r. z inicjatywy ks. Józefa Rokosznego (1870-1931), kanonika kapituły katedralnej, który urzeczywistnił myśl otaczania opieką zabytków, propagowaną wśród księży sandomierskiego seminarium duchownego. Decyzją kapituły katedralnej pierwsze zabytki gromadzono w kapitularzu katedry pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu.

W 1906 r. zbiory z kapitularza zostały przeniesione do nowej siedziby w Seminarium Duchownym,
w dawnym klasztorze Panien Benedyktynek. Muzeum urządzono w  trzech salach „sklepionych, widnych, z terakotową posadzką”.

Zbiory w Seminarium Duchownym były udostępniane publiczności, W latach 1910-1912 do księgi gości muzeum w Seminarium Duchownym wpisało się ponad 1200 osób indywiduwalnych i 28 wycieczek, a w 1913 r. ponad 600 osób i 22 wycieczki.  Muzeum służyło również jako zaplecze zajęć dydaktycznych alumnów. Ks. Rokoszny uważał muzeum i seminarium za ściśle powiązane instytucje, a kontakt z rzeczywistym dziełem sztuki w muzeum za najskuteczniejszą metodę nauki. 

W 1934 roku z inicjatywy biskupa  Włodzimierza Jasińskiego (1873-1965), ordynariusza diecezji sandomierskiej zostało podjęte dzieło remontu późnogotyckiego Domu Długosza, z zamiarem pomieszczenia w jego wnętrzu zbiorów Muzeum Diecezjalnego. Kierownictwo nad pracami powierzono krakowskiemu architektowi Franciszkowi Mączyńskiemu (1874-1947).

W 1934 r. biskup Włodzimierz Jasiński został przeniesiony na stolicę biskupią do Łodzi i nie zdążył przeprowadzić dzieła przeniesienia zbiorów z seminarium duchownego do Domu Długosza.  Podjął się tego jego następca, bp Jan Kanty Lorek (1886-1967),  który objął rządy diecezją sandomierską w  1936 r.  Biskup Lorek zaprosił do współpracy dr Karola Estreichera jun. (1906-1984), wówczas starszego asystenta w Zakładzie Historii Sztuki UJ, któremu powierzył przygotowanie i urządzenie ekspozycji w Domu Długosza. Nad całością prac czuwał ks. Edward Górski (1888–1973). Uroczyste otwarcie nowej placówki pod nazwą Diecezjalne Muzeum Sandomierskie odbyło się 27 października 1937 r.

opr. U. Stępień

www.domdlugosza.sandomierz.org