Kolegiata w Bieczu należy do najcenniejszych zabytków architektury sakralnej w Polsce. Usytuowana jest w centrum Biecza. To duża świątynia zbudowana z czerwonej cegły i kamiennych bloków. Kryta jest blachą. Najstarsze fragmenty kościoła pochodzą z połowy piętnastego wieku. W kolejnych wiekach dokonywano rozbudowy. Świątynia ma długość prawie pięćdziesięciu metrów, szerokość prawie trzydziestu, a wysokość w najwyższym miejscu - osiemnastu metrów. Od strony zachodniej zaczyna się nawa główna z przylegającymi do niej równolegle nawami bocznymi. Przy każdej z naw bocznych znajdują się po cztery kaplice. Dalej, w stronę wschodnią ciągnie się prezbiterium długie na dziewiętnaście metrów, szerokie na dziesięć metrów i wysokie na piętnaście metrów. Zakrystia i skarbiec przylegają do północnej ściany prezbiterium. Od strony wschodniej prezbiterium zamyka absyda. Jest to pomieszczenie zakończone trójbocznie dostawione do prezbiterium i otwarte do jego wnętrza. Okna świątyni są wysokie i wąskie, zakończone ostrym łukiem, czyli podobnym do grotu strzały. Wyjątek stanowi okno w ścianie zachodniej, frontowej zwieńczone półkoliście. Budowlę pokrywa dach z miedzianej blachy. Nad nawami dach jest dwuspadowy. Oznacza to, że od górnej krawędzi połacie dachu opadają na dwie strony. Dach wieńczy wieżyczka zakończona kopułą ustawiona na środku budynku. Prezbiterium nakryte jest osobnym, dwuspadowym dachem. Absyda - dachem składającym się z trzech części. Zakrystia, skarbiec oraz kaplice posiadają jednospadowy dach. Blacha miedziana dachu nad nawami i kaplicami ma kolor zielony, a nad prezbiterium i zakrystią ciemnobrązowy.

W ścianie zachodniej znajdują się główne drzwi wejściowe, a nad nimi duże okno. Dwuskrzydłowe drzwi otacza kamienny, gotycki portal. Jest on zakończony ostrym łukiem. Okno podzielono kamiennymi listwami na dwadzieścia osiem prostokątów. Zwieńczenie ściany jest trójkątne. Udekorowane zostało dziesięcioma blendami ułożonymi w jednym rzędzie. Blenda to wnęka w ścianie w kształcie okna. Wypełniona jest kamieniem o kremowym kolorze. Na górnej krawędzi zachodniej ściany ustawiono prostokątne słupy z cegły. Ozdobione są sterczynami czyli smukłymi wieżyczkami.

W północnej ścianie świątyni znajduje się dwoje drzwi otoczone kamiennymi portalami, siedem okien oraz dwie przypory. Przypora to pionowy filar dostawiony do ściany budowli, by ją wzmocnić. Szersze drzwi są obecnie używanym wejściem do kościoła. Prowadzą do nawy bocznej. Nad wejściem namalowano wizerunek Matki Bożej z dzieciątkiem.  

Strona wschodnia:
Na ścianach absydy umieszczono dwie blendy wysokie na dziewięć metrów i szerokie na dwa metry. Na ścianach świątyni od strony wschodniej ułożono wzory. Powstały poprzez umieszczenie czarnych cegieł pośród pomarańczowych. Czarne cegły tworzą wzór w kształcie rombów. Czarny kolor bierze się stąd, że cegła jest mocno wypalona. Taką cegłę nazywamy zendrówką.

Południową ścianę świątyni zdobi trzynaście okien oraz drzwi do nawy bocznej. Drzwi osadzono w kamiennym portalu zakończonym półkoliście. Są dwuskrzydłowe, drewniane. Okute metalowymi ozdobami w kształcie rombów oraz półkoli.

Kolegiata w Bieczu – wnętrze

Kolegiata w Bieczu i jej bogate wyposażenie są nierozerwalnie związane z dziejami miasta i życiem jego mieszkańców. Na wyposażenie wnętrza złożyły się trzy epoki: gotyk, renesans i barok. Wnętrze Kolegiaty jest przestronne i jasne. Ściany są otynkowane, pomalowane na biało. Świątynia ma długość prawie pięćdziesięciu metrów, szerokość prawie trzydziestu, a wysokość w najwyższym miejscu - osiemnastu metrów. Składa się z nawy głównej, dwóch naw bocznych, ośmiu kaplic oraz prezbiterium, dawnego skarbca i zakrystii.
Po prawej i lewej stronie od nawy głównej ciągną się nawy boczne. W nawach bocznych znajdują się wejścia do kaplic, po cztery z każdej strony.

Nawa główna 
Nawa główna posiada tak zwane sklepienie sieciowe. Jest ono wygięte w łuk. Wzmacniają je kamienne żebra. To krzyżujące się wypukłe pasy. Całość konstrukcji podtrzymuje osiem potężnych filarów z cegły pokrytej okładziną kamienną. Oddzielają nawę główną od bocznych, po cztery z każdej strony. Są wysokie na około osiemnaście metrów.

Chór muzyczny z organami
Nad głównym wejściem od strony zachodniej znajduje się drewniany chór muzyczny z organami. Umieszczono go sześć metrów nad posadzką. Ma szerokość trzy metry. Organy składają się z dwóch części, tak zwanych szaf organowych. Łączy je pozioma belka. Na jej środku umieszczono figurę anioła trzymającego lutnię. Organy pochodzą z tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego ósmego roku.

Drewniane stalle
Pod chórem, po obu stronach drzwi znajdują się drewniane stalle. Są to ławki bogato zdobione rzeźbiarsko i malarsko. Poprzedzielane są drewnianymi podłokietnikami na pojedyncze siedziska. Nad stallami znajduje się drewniany baldachim. Pochodzą z piętnastego i szesnastego wieku.

Ambona
Po południowej stronie nawy głównej, przed prezbiterium znajduje się siedemnastowieczna ambona. Jest ona dobudowana do filaru podtrzymującego sklepienie. Prowadzą do niej schody z ozdobną poręczą. Zbudowana jest z drewna. Zdobią ją niewielkie złocone figurki czterech ewangelistów, Michała Archanioła, aniołów oraz wzory kwiatowe.

Belka tęczowa
Nad wejściem do prezbiterium umieszczona została belka tęczowa z tysiąc czterysta osiemdziesiątego ósmego roku. Znajduje się na niej siedem figur: na środku Chrystus na krzyżu, po prawej święta Maria Magdalena, święty Jan i łotr na krzyżu, po lewej: Matka Boża, Longinus oraz łotr na krzyżu.

Prezbiterium
Prezbiterium jest długie na dziewiętnaście metrów, szerokie na dziesięć, a wysokie na piętnaście. Sklepienie pokrywają malowidła. Przedstawiają ponad dwadzieścia postaci historycznych związanych z Polską i Bieczem między innymi świętą Kingę, świętą Jadwigę i Władysława Jagiełło, biskupa Marcina Kromera. Ukazują symbole religijne, postaci aniołów oraz motywy roślinne. Malowidła są bardzo żywe dzięki zastosowaniu intensywnych kolorów czerwonego, granatowego, zielonego i żółtego. Polichromię wykonał Włodzimierz Tetmajer w tysiąc dziewięćset piątym roku.

Ołtarz główny
W centralnej części prezbiterium znajduje się monumentalny ołtarz główny. Wykonali go stolarze i rzeźbiarze bieccy na przełomie szesnastego i siedemnastego wieku. Nastawa w kolegiacie w Bieczu zawiera dziewiętnaście figur, dwanaście płaskorzeźb, jeden obraz, czworo drzwi pokrytych malowidłami i dziesięć kolumn. Jest monumentalna. Przykuwa uwagę ilością elementów i zdobień. Dominuje kolor złoty. Płaskorzeźby, figury i malowidła pokryto także kolorem zielonym, czerwonym i niebieskim.

Stalle w prezbiterium
Wzdłuż południowej i północnej ściany prezbiterium rozciągają się drewniane stalle z początku siedemnastego wieku. Ławki po stronie północnej są bogato zdobione rzeźbionymi postaciami ludzi, orłów i popiersiami koni. Od siedzisk w górę rozciągają się tak zwane zaplecki. To drewniane oparcia, z których wyrastają rzeźbione postaci świętych. Dominują kolory: złoty, srebrny, zielony, pomarańczowy. Po stronie południowej stalle ozdobione są rzeźbami czterech ewangelistów oraz świętych i Doktorów kościoła. Dominuje kolor złoty i zielony.

Nawy boczne
Nawy boczne są tej samej wysokości, co nawa główna. Są jednak o połowę węższe. Ściany wschodnie naw ozdobione są ołtarzami oraz pomnikami grobowymi.

Kaplice
W bocznych nawach znajdują się wejścia do kaplic. W każdej kaplicy umieszczono ołtarz oraz namalowany obraz stacji drogi krzyżowej. Okna w kaplicach wypełniają rozmaite witraże z postaciami świętych i motywy roślinne. Jedynie w kaplicy Kromerowskiej nie ma okna.  

Na ścianie północnej, zaczynając od wejścia głównego znajdują się kaplice: Kromerowska, świętego Antoniego z Padwy, Matki Boskiej Gromnicznej oraz  świętego Michała Archanioła i świętej Katarzyny. Na ścianie południowej, idąc od od wejścia głównego, znajdują się kaplice: świętego Józefa, świętej Tekli, świętego Jana Kantego oraz rodów Ligęzów, Bonarów i Wielopolskich. 

Ołtarz główny w kolegiacie w Bieczu
Przy wschodniej ścianie prezbiterium znajduje się ołtarz główny. Wykonali go stolarze i rzeźbiarze bieccy na przełomie szesnastego i siedemnastego wieku. Składa się z blatu stołu ołtarzowego zwanego mensą; tabernakulum, czyli małej szafki; nastawy ołtarzowej, czyli ozdobnej konstrukcji ustawionej za stołem. Nastawa w kolegiacie w Bieczu zawiera dziewiętnaście figur, dwanaście płaskorzeźb, jeden obraz, czworo drzwi pokrytych malowidłami i dziesięć kolumn. Wykonano ją w całości z drewna. Jest monumentalna. Przykuwa uwagę ilością elementów i zdobień. Dominuje kolor złoty. Płaskorzeźby, figury i malowidła pokryto także kolorem zielonym, czerwonym i niebieskim.
Nastawa ołtarzowa jest proporcjonalna i symetryczna. Oznacza to, że zarówno po prawej jak i po lewej stronie od jej środka ułożono w ten sam sposób figury, płaskorzeźby, kolumny i malowidła. Nastawa u podstawy ma osiem i pół metra długości, jest wysoka na trzynaście metrów. Zwieńczenie nastawy jest trójkątne. Mensa znajduje się na środku. Na niej stoi tabernakulum. Po prawej i po lewej stronie mensy umieszczono dwoje drzwi. Namalowano na nich sceny. Po lewej: Zmartwychwstanie i Zwiastowanie, po prawej Świętą Rodzinę i Wniebowstąpienie. Drzwi rozdzielone są płaskorzeźbami pełniącymi funkcję kolumn. To figury pierwszych ludzi. Po lewej jest Adam, po prawej Ewa. Takie rzeźby-kolumny nazywamy atlantem i kariatydą. Nad drzwiami ulokowano płaskorzeźby. Po lewej: Ostatnią Wieczerzę i Chrzest Chrystusa, po prawej: Ofiarę Melchizedeka i Ofiarę Abrahama. Nad tabernakulum znajduje się centralny punkt nastawy z obrazem „Opłakiwanie Chrystusa”. Sześć płaczących osób pochyla się nad ciałem zdjętym z krzyża. W głębi wznoszą się zalesione pagórki. Obraz jest wysoki na trzy metry i szeroki na około dwa metry. Pochodzi z drugiej połowy szesnastego wieku. Autorstwo przypisywane jest artyście z kręgu Michała Anioła. Po prawej i lewej stronie obrazu ustawiono po dwie złocone kolumny. Między nimi znajdują się figury i płaskorzeźby. Po lewej figura świętego Piotra, nad nią płaskorzeźba popiersia proroka Jeremiasza. Po prawej figura świętego Pawła, nad nią płaskorzeźba popiersia proroka Izajasza. Na krańcach nastawy ulokowano figury ewangelistów: po lewej świętego Mateusza i Jana. Po prawej świętego Łukasza i Marka. Tę część nastawy wieńczy gzyms. To pozioma listwa wystająca nieco przed nastawę. Powyżej gzymsu zaczyna się trójkątne zwieńczenie nastawy. Na dole zdobi je płaskorzeźba ukazująca scenę Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny oraz jej wniebowzięcie. Po obydwu stronach płaskorzeźby umieszczono po dwie kolumny. Zostały pomalowane na biało i ozdobione szarymi nieregularnymi liniami. Naśladuje to wygląd marmuru. Pomiędzy kolumnami znajdują się rzeźby Doktorów Kościoła: świętego Grzegorza Wielkiego - papieża, świętego Augustyna, świętego Hieronima i świętego Ambrożego. Obok kolumn ustawiono postaci świętego Stanisława i świętego Wojciecha oraz popiersia proroka Ezechiela i Daniela. Nad nimi figury świętego Wacława i świętego Floriana. Na krańcach gzymsu ulokowano figury Mojżesza i Dawida. Najwyższą część nastawy ołtarzowej zdobi płaskorzeźba ze sceną koronacji Najświętszej Marii Panny. Nad nią znajdują się figury świętego Michała Archanioła, świętego Wawrzyńca oraz świętego Szczepana.

Belka tęczowa w Kolegiacie w Bieczu
Nad wejściem do prezbiterium znajduje się drewniana belka tęczowa wykonana w tysiąc czterysta osiemdziesiątym ósmym roku. Określenie belki jako tęczowa odnosi się do symboliki tęczy jako przymierza między Bogiem a ludźmi.To pozioma belka umieszczona na wysokości około pięciu metrów. Rozpięta jest pomiędzy ścianami prezbiterium. Ma długość ponad sześć metrów. Na belce, przodem do nawy głównej, umieszczono cztery figury i trzy figury na krzyżach. To tak zwana grupa ukrzyżowania, inaczej zwana grupą pasyjną. Środkowy krzyż ma wysokość około sześć i pół metra, a figura Chrystusa jest wysoka na trzy metry. Figury stojące na belce są wysokie na około sto osiemdziesiąt pięć centymetrów.Na środku belki postawiono krzyż z figurą Chrystusa. Po obu jego stronach symetrycznie ułożono po trzy figury. Na prawo od Chrystusa - świętej Marii Magdaleny, świętego Jana oraz łotra na krzyżu. Na lewo - figurę Matki Bożej, świętego Longinusa oraz łotra na krzyżu.Całość robi ogromne wrażenie. Postaci na masywnej belce ukazano realistycznie.  Wyraźnie zarysowany został kontrast. Nagie postacie wiszące na krzyżach wyginają się z bólu. Pod nimi postacie w strojach są statyczne i zastygłe.
Panuje nastrój smutku, bólu oraz odczucie wszechobecnej śmierci. Figura Chrystusa jest największa, dominuje nad pozostałymi rzeźbami. Ciało Jezusa jest wychudzone i nagie. Jedynie biodra osłania złota tkanina. Na klatce piersiowej wyraźnie rysują się żebra. Na rozciągniętych rękach zaznaczają się linie naprężonych mięśni i ścięgien. Prawa i lewa dłoń zostały przybite gwoździami do poziomej belki krzyża. Prawą stopę ułożono na lewej. Przybito je do pionowej belki ogromnym gwoździem. Między żebrami po prawej stronie tkwi wbita włócznia. Trzyma ją Longinus. Z ran wypływa krew.Głowa Mesjasza jest lekko przechylona w stronę prawego ramienia, w stronę Matki Boskiej. Rzeźbione pukle długich włosów i brody mają kolor czarny. Głowę rani złocona korona cierniowa. Zza głowy wyłania się nimb, czyli świetlista otoczka ze złoconych promieni. Chrystus ma zamknięte oczy. Na jego twarzy maluje się cierpienie. Nad głową umieszczono złoconą tabliczkę w kształcie liter INRI. Jest to skrót od łacińskich słów oznaczających „Jezus z Nazaretu, król żydowski”. Łotry na krzyżach mają brązowe włosy, brody i wąsy. Są nadzy. Jedynie ich biodra otaczają przepaski. Ich ciała są blade i wychudzone. Mocno zarysowane zostały żebra oraz mięśnie rąk. Ręce łotrów przywiązano sznurami do poziomych belek krzyży. Ręka jednego z łotrów wygięta jest w łokciu w sposób nienaturalny. Oplata belkę od dołu. Prawdopodobnie jest złamana. Klatki piersiowe i barki obydwu skazańców wyginają się boleśnie do przodu, jakby pod wpływem ciężaru odrywały się od krzyży. Nogi przywiązano do pionowych belek. Głowy opadają na lewe ramiona. Nogi łotrów pokrywają cięte rany głębokie aż do kości. Pod krzyżem klęczy Maria Magdalena. Na jej ramiona spływają długie, czarne włosy. Ubrana jest w złoto-zieloną szatę. Jej plecy okrywa czerwony płaszcz. Zwraca się w stronę Jezusa. Lewą ręką obejmuje krzyż. Prawą unosi chustkę na wysokość twarzy. Patrzy na Chrystusa z przejęciem. Na prawo od Marii Magdaleny stoi bokiem do krzyża święty Jan. Jego twarz jest biała i delikatna, pozbawiona zarostu. Fale kręconych włosów opadają na kark. Zielona szata z długimi rękawami sięga do ziemi. Złoty płaszcz osłania klatkę piersiową i spływa do wysokości kolan. Apostoł wyciąga prawą rękę w kierunku Marii Magdaleny. Lewą trzyma spuszczoną wzdłuż ciała. Podnosi głowę, spogląda na Chrystusa. Na lewo od krzyża Chrystusa stoi Matka Boża. Zwraca się ku Chrystusowi. Nosi czerwoną suknię. Jej głowę i plecy okrywa złoty płaszcz. Opada aż do stóp. Szaty są mocno pofałdowane. Sprawiają wrażenie ciężkich i grubych. Ręce Matki Bożej złożone są pod brzuchem. Palce dłoni splecione ze sobą. Zatroskane oczy patrzą w dal. Na lewo od Matki Bożej stoi święty Longinus. Jego postać zwrócona jest w kierunku Chrystusa. Ubrany jest w hełm i srebrno-złotą zbroję rycerską. Przy lewym boku zwisa pochwa z mieczem. Brodaty Longinus trzyma długą włócznię. Jej ostry grot wbija w bok Chrystusa. Na belce tęczowej umieszczono napis po łacinie. W języku polskim słowa oznaczają „Dla nas Chrystus stał się posłuszny aż do śmierci…tysiąc sześćset trzydzieści dziewięć”. To cytat z listu do Filipian, rozdział drugi, wers ósmy i dziewiąty oraz data naniesienia napisu.

Chór muzyczny z organami w kolegiacie w Bieczu

Znajduje się we wnętrzu świątyni, nad drzwiami wejściowymi od strony zachodniej.  Wykonany został z drewna. Ma on postać balkonu długiego na szesnaście metrów. Umieszczono go sześć metrów nad posadzką. Jest szeroki na około trzy metry. Organy ulokowane zostały na środku chóru. Składają się z dwóch szaf organowych, umieszczonych w nich piszczałek oraz stołu gry ustawionego pomiędzy szafami. Grający na organach siedzi za stołem przodem do ołtarza głównego. Szafy organowe to drewniane obudowy elementów technicznych i muzycznych organów. Mają one kształt prostopadłościanów wysokich na siedem metrów, długich na trzy i pół metra i głębokich na półtora metra. U dołu są zabudowane. W środkowej części  wstawiono pionowo piszczałki. Wewnątrz szaf są także pozostałe piszczałki metalowe i drewniane oraz wszystkie urządzenia techniczne niezbędne do funkcjonowania organów. Drewniane zwieńczenia szaf mają kształt hełmów wież oraz zawierają figury aniołów trzymających trąbki. Szafy na szczycie łączy pozioma belka. Jej środek ozdobiono figurą anioła trzymającego lutnię. Piszczałka to element, w którym powstaje dźwięk. Jest wykonana z metalu. Ma kształt rury o przekroju okrągłym. Piszczałki ułożone są pionowo. Mają różne wysokości. Największe są wysokie na dwa i pół metra. W dolnej części zwężają się stożkowo w dół. Tuż nad stożkiem znajduje się niewielki poziomy otwór w kształcie prostokąta z którego wychodzi dźwięk. W każdej szafie piszczałki podzielone są na trzy grupy. Środkowe piszczałki umieszczone są na planie półkola i wysunięte przed lico szafy. Piszczałki po prawej i lewej stronie od środkowych są nieco cieńsze i niższe. Stół gry jest drewniany, zabudowany od strony nawy i otwarty do wewnątrz chóru. Składa się z klawiatur ręcznych czyli manuałów, klawiatury nożnej czyli pedałowej służącej do gry nogami i włączników registrowych. Bieckie organy mają dwie klawiatury ręczne, ułożone jedna pod drugą. Dolna jest wysunięta w stronę grającego. Po obu stronach klawiatur znajdują się włączniki registrowe. Są to długie drewniane listewki zakończone gałkami. Można je pociągnąć do siebie lub zostawić wciśnięte w drewnianą obudowę. Włączają one poszczególne grupy piszczałek o różnym brzmieniu. Tuż nad podłogą ze stołu wyłaniają się cztery metalowe, kilkucentymetrowe dźwignie. Mają kształt prostokątny. Ułożone są poziomo jedna obok drugiej.  Służą do technicznej obsługi instrumentu stopą przez organistę. Organy zostały wstawione do kościoła w tysiąc osiemset dziewięćdziesiątym ósmym roku. Są to organy dwudziestodwu głosowe, które naśladują grę całej orkiestry. Wykonano je w firmie znanego organmistrza Jana Śliwińskiego we Lwowie.

Tekst zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach projektu “Biecz – zobaczyć miasto Marcina Kromera. Udostępnienie kultury osobom z niepełnosprawnością wzroku”.

Historia kolegiaty Bożego Ciała

Późnogotycka świątynia wzniesiona z cegły i ciosów kamiennych na  przełomie XV i XVI w. Kościół trójnawowy o konstrukcji halowej z szeregiem kaplic przylegających do naw bocznych, zachwyca swoim wyposażeniem, na które złożyło się trzy epoki: gotyk, renesans i barok. Wewnątrz kościoła znajduje się wiele cennych zabytków: słynny na całą Europę, obraz pt. „Zdjęcie z krzyża”, namalowany w II połowie XVI w. przez artystę z kręgu Michała Anioła, jeden z trzech takich dzieł na całym świecie. Gotyckie sceny wkomponowane w poźnorenesansowy ołtarz główny przedstawiające zaśnięcie Matki Boskiej w otoczeniu Apostołów i koronację NMP związane ze szkołą Wita Stwosza. Siedemnastowieczne, rzeźbione stalle w prezbiterium. Polichromia prezbiterium zaprojektowana i ukończona w 1905 r. przez Włodzimierza Tetmajera przy współudziale bieczanina – Apolinarego Kotowicza (ucznia Jana Matejki). Pulpit muzyczny z 1633 r. Ufundowany przez mieszczan bieckich dla istniejącego na terenie miasta bractwa muzycznego. Belka tęczowa z Grupą Pasyjną z XVII w. Pomniki: marmurowo - alabastrowy Mikołaja Ligęzy, kasztelana i starosty bieckiego oraz Piotra Sułowskiego, sędziego grodzkiego bieckiego i posła na sejm. Wczesnorenesansowy świecznik z brązu wiszący w nawie głównej.

W kolegiacie znajdują się także jedne z największych organów wykonane przez Jana Śliwińskiego - najwybitniejszego budowniczego organów w Galicji. Kolegiata od 2006 r. posiada także relikwie św. Jadwigi Andegaweńskiej. Kościół Bożego Ciała zaliczany jest do pereł architektury sakralnej późnego średniowiecza. Jego bogata historia, wyposażenie i osoby z nim związane do dziś wywołują podziw i zainteresowanie odwiedzających tę świątynię. Warto przyjechać do malowniczo położonego Biecza, aby zwiedzić Kolegiatę.

Rafał Poniewierka - adiunkt, autor przewodnika "Kolegiata pw. Bożego Ciała w Bieczu"

muzeumbiecz.pl