Jesteśmy w miejscu niezwykłym - Willi pod Zwariowaną Gwiazdą. To właśnie tutaj w tym przestronnym, modernistycznym domu kilkuset ludzi znalazło szansę na życie w najokrutniejszym dla ludzkości czasie. W latach, gdy za podanie Żydowi szklanki wody groziła natychmiastowa śmierć, dwoje ludzi nie zważając na grożące im konsekwencje postanowiło dać schronienie tym, którzy byli prześladowani za samą przynależność do określonej narodowości. Mury Willi stały się świadkami odwagi, człowieczeństwa i próby walki z nieludzkim systemem.

„Ryzykowałem i dałem schronienie nie dlatego, że byli Żydami, lecz dlatego, że byli prześladowani. Gdyby prześladowani byli Niemcy, postępowałbym tak samo. Mowa bowiem o ludziach, którzy zostali skazani, choć niczego złego nie zrobili. To było przerażające. Moim ludzkim obowiązkiem było im pomóc. Zwyczajna przyzwoitość"
Jan Żabiński Yad Vashem. 1965.

Jan Żabiński
Willa została zbudowana jako mieszkanie służbowe w 1931 r. Zamieszkał w niej ówczesny dyrektor Warszawskiego ZOO Jan Żabiński wraz z rodziną – żoną Antoniną, synem Ryszardem (w roku 1944 rodzina powiększyła się o córkę Tereskę).

Budynek jako jedyny nie został zniszczony podczas działań wojennych i do dziś wprowadzono w nim tylko niewielkie zmiany. Otacza go ogród w stylu francuskim, gdzie rośnie drzewo zasadzone ręką doktora Żabińskiego – przepiękny okaz miłorzębu.

Wnętrza Willi
W pokojach Willi została przywrócona atmosfera i klimat lat trzydziestych ubiegłego wieku. W pierwszym pomieszczeniu warto przyjrzeć się dokładnie kilku gablotom zawierającym bogate, interesujące okazy owadów. Są to bezcenne zbiory Szymona Tenenbauma – światowej sławy entomologa narodowości żydowskiej, który w roku 1940 został wraz z rodziną zamknięty w warszawskim getcie. Całą swoją kolekcję liczącą około 500 000 okazów bezkręgowców zdążył powierzyć na przechowanie swojemu przyjacielowi – Janowi Żabińskiemu. Zbiór został przeoczony podczas rabunku Warszawskiego Ogrodu Zoologicznego przez oddziały SS, a w 1944, trzy tygodnie przed powstaniem warszawskim został przeniesiony do Muzeum Zoologicznego. Dyrektor Żabiński brawurową akcją zdołał wyprowadzić z getta i ukryć po aryjskiej stronie żonę profesora. Niestety sam Tenenbaum (podobno nie chciał wyjść zza murów) zmarł w getcie w roku 1941.

Na pólkach zajmujących całą ścianę stoją świetnie zachowane książki Żabińskiego, większość w języku niemieckim i większość o tematyce zoologicznej. W gabinecie na stoliku oryginalna popielniczka dyrektora Żabińskiego przekazana przez jego córkę. Na ścianach i na biurku rodzinne zdjęcia.

W salonie stoi fortepian. W sytuacjach zbliżającego się zagrożenia np. spacerujących po Ogrodzie oficerów niemieckich - Antonina siadała przy instrumencie i grała różne utwory, których dobór przekazywał nielegalnym lokatorom określone informacje. Najczęściej był to sygnał dla wszystkich ukrywających się w domu i w piwnicy, że sytuacja jest groźna i należy „zniknąć”.

Schodzimy do piwnic. Wielu uciekinierów z getta znalazło tu schronienie. To oni po latach świadczyli w Instytucie Yad Vashem o heroizmie pp Żabińskich. Ich nazwiska wypisane są na ścianie.

Z piwnicy podziemny tunel prowadził na zewnątrz budynku. Na muzyczny znak Antoniny (najczęściej był to fragment Pięknej Heleny Offenbacha) nielegalni lokatorzy wydostawali się poza Willę, by schronić się wśród zarośli miedzy ptasimi wolierami.

W piwnicach możemy zobaczyć salkę pamięci Magdaleny Gross, która ukrywając się, wypełniała dłużące się godziny rzeźbiąc z gliny zwierzęcych mieszkańców ZOO. Są tu liczne zdjęcia prac pani Gross i odlew rzeźby przedstawiającej Tuzinkę – słoniczkę urodzoną w 1937 roku, ulubienicę nie tylko rzeźbiarki, ale i wszystkich mieszkańców przedwojennej Warszawy.

W piwnicach emitowane są dwa filmy, jeden przedstawia tchnącą życiem przedwojenną dzielnicę żydowską, drugi relacje pp. Żabińskich o ich działalności podczas okupacji.

Autorką aranżacji Willi jest znana scenografka - Iza Chełkowska.

Azyl, przystań, arka
– tak o warszawskim ZOO mówili ci, którzy dzięki pomocy państwa Żabińskich przetrwali tam II wojnę światową. Przedstawiamy wystawę wirtualną Muzeum POLIN prezentującą wybrane historie Żydów ocalałych w tym wyjątkowym miejscu.

zoo.waw.pl