Gród na Birowie ukazuje nam, jak mogła wyglądać osada obronna z czasów, kiedy Polską rządzili pierwsi Piastowie.

Głównym budulcem było drewno, ale nasi przodkowie wykorzystywali też ziemię i kamienie. Przed wrogami chroniły wały i palisada. Przy ich wznoszeniu świetnie wykorzystywano naturalne walory obronne góry – strome skały czy przepaściste zbocza.

Ostatni ufortyfikowany gród zbudowano na Birowie prawdopodobnie w XIII wieku. Polska była wówczas rozbita na dzielnice. Na przełomie XIII i XIV wieku rozpoczął się mozolny proces scalania państwa polskiego. Książę Piastowski Władysław Łokietek walczył o tron w Krakowie z królem czeskim Wacławem. Tego ostatniego przychodzi nam chyba obwinić o spalenie Birowa. Archeolodzy znaleźli tutaj monetę z jego wizerunkiem. Czyżby przyniósł ją ze sobą jakiś czeski wojownik?

Plac w obrębie drewnianych obwarowań grodziska zwany jest majdanem. Tutaj toczyło się życie codzienne mieszkańców grodu. Orientacyjne usytuowanie majdanu można zobaczyć na planie Grodu.

Za czasów świetności tego drewnianego grodziszcza plac wewnątrz ostrokołu tętnił życiem. Na przełomie XIII i XIV wieku załoga nie była zbyt liczna: kilkunastu, może kilkudziesięciu wojów. Do tej liczby dochodziła służba, handlarze itd. Na majdanie z pewnością słychać było głośne rżenie koni i kwiczenie świń; krowy domagały się dojenia; drób z przestrachem umykał spod stóp. Tylko nieliczni żołnierze wypatrywali niebezpieczeństw. Reszta reperowała swoją broń, popędzała kowala w prymitywnej kuźni, uganiała się za dziewkami.

Zrekonstruowany Gród Królewski na Górze Birów to prawdziwa gratka dla miłośników historii i poszukiwaczy śladów przeszłości. W masywie ostańca, na którym usytuowano drewniane grodzisko, znajdują się liczne jaskinie, dawniej zamieszkiwane przez naszych praprzodków. Powstały w wyniku cierpliwej erozji miękkiego wapienia, by stać się domem lub ucieczką dla wielu zwierząt oraz ludzi. Przeprowadzone badania archeologiczne potwierdziły fakt bytności ludzi w tym miejscu już 30 tys. lat temu. Znaleziono tutaj m.in. fragmenty poroży reniferów, kości niedźwiedzia jaskiniowego oraz narzędzia krzemienne i ułamane zakończenie kościanego szlifowanego ostrza (datowane na schyłek paleolitu).  Znalezione, pochodzące z różnych epok artefakty: rogowe i krzemienne narzędzia, przęśliki tkackie, groty strzał, końskie podkowy, czy gliniane naczynia umożliwiły poznanie historii miejsca i sposobu życia jego dawnych mieszkańców. Ostatni okres osadnictwa na terenie Birowa przypada na czasy wczesnośredniowieczne i średniowieczne. Powstała tu wtedy osada słowiańska.

U stóp Góry Birów znajduje się cmentarzysko kurhanowe. Podczas prac archeologicznych w 1992r. przebadano to miejsce i ustalono, że znajdowały się tu trzy kurhany. Ciekawostką jest fakt, że w żadnym z nich nie odnaleziono szczątków ludzkich. W archeologii znane są podobne przypadki świadczące w takim przypadku o pochówku nakurhanowym ( stosowanym ok. VII-VIII w.)

Obecnie w zrekonstruowanym, stylizowanym na średniowieczną osadę Grodzie, turyści mogą zobaczyć wystawy tematyczne zgromadzone w chacie właściciela osady i wieży wojowników, w której znajdują się także, znalezione podczas prowadzonych badań artefakty.

Dla szkół i grup zorganizowanych przygotowano możliwość wzięcia udziału w wycieczkach profilowanych, żywych lekcjach historii, czy Spacerze przez epoki – podróży z przewodnikiem od czasów najdawniejszych po współczesność.