Jaskienia położona jest ok. 125 m nad dnem Doliny Sąspowskiej i jest największą spośród wszystkich znanych na terenie Parku jaskiń. Jej długość wynosi 320 m, a deniwelacja -7 m. Składa się z kilku korytarzy i dwóch dużych sal: Rycerskiej i Sypialni oraz dwóch mniejszych.

Położenie na znacznej wysokości nad dnem Doliny Prądnika jest dowodem, że jaskinia była wyżłobiona przez wody podziemne znacznie wcześniej niż jaskinie położone niżej, a więc wówczas, gdy dno doliny (Prądnika i Sąspowskiej) znajdowało się na poziomie dzisiejszego wejścia do jaskini.

Charakterystyka Jaskini

Jaskinia jest wyżłobiona przez wodę w wapieniach górnej jury. Odcinek wstępny jaskini jest pozbawiony stropu, gdyż zawalił się on przypuszczalnie jeszcze przed epoką lodowcową. Dalsza część korytarza obniża się, skręca w kierunku pd.-zach. i znacznie się rozszerza, wchodząc następnie w Korytarz Główny. W jego stropie znajdują się tzw. kotły wirowe, powstałe wówczas gdy cały przekrój jaskini był wypełniony wodą. Na ścianach korytarza można zauważyć polewy i inne utwory naciekowe, często kontrastujące swą jasną barwą z zakopconym wnętrzem.

Z Korytarza Głównego wchodzimy do Sali Rycerskiej, z której w lewo odchodzi boczny korytarz zakończony ślepo, zaś w prawo schody w górę prowadzą na wyższy poziom jaskini, skąd ciasnym przejściem przechodzi się do małej komory zwanej Kuchnią. Jest to najstarsza część jaskini, leżąca blisko powierzchni. Tu w kilku miejscach przedostają się do wnętrza korzenie drzew. Na ścianach przesmyku i Kuchni widoczne są półki skalne i spłaszczenia, będące śladami modelowania jaskini przez potok przepływający swobodnie po jej ówczesnym dnie.

Z Kuchni schody prowadzą do Sypialni. Dno Sypialni w dużej części wyścielone jest rumoszem i blokami wapienia, które oderwały się od ścian i stropu. W kierunku zach. wiedzie nieduży boczny korytarz urozmaicony licznymi wymyciami, które spotykamy także w ścianach sali w pobliżu schodów. Szata naciekowa Jaskini Łokietka jest uboga. Występują tu na ogół nieduże stalaktyty rurkowe (tzw. makarony), zwłaszcza na stropach obu sal (głównie jednak Sypialni) i w innych trudniej dostępnych miejscach. ściany są okryte polewami, a ich odcinki przewieszone zdobią żebra naciekowe lub małe, cieniutkie, faliste draperie.

W ostatniej sali na uwagę zasługuje duży słup naciekowy ("Orzeł") pięknie wykształcony na pn. ścianie. Na lewo od Orła w niedużej wnęce nad stropem zachowały się stalagmity. Temperatura wewnątrz jaskini utrzymuje się na jednym poziomie przez cały rok i wynosi ok. 7-8°C. W okresie zimowym tuż przed wejściem tworzą się nieraz "stalagmity" lodowe, tzw. chłopki, nierzadko o bardzo pięknych formach.

Eksploracja archeologiczna jaskini

Namulisko jaskini było rozkopane fragmentarycznie przez J. Zawiszę (1871 r.) i S. J. Czarnowskiego (1886 i 1899 r.), którzy znaleźli tu (głównie w Sypialni) liczne kości niedźwiedzia jaskiniowego. Pozostała część osadów jaskiniowych jest nienaruszona. Przypuszcza się, że nie była ona wygodną siedzibą dla człowieka w ubiegłych epokach. Niemniej odkryto tu ślady jego bytności, m.in. tzw. ostrza jerzmanowickie.

Jaskinia była często odwiedzana od dawna, a regularnie zapewne od XVIII w. W czasie pierwszej wojny światowej jaskinia służyła za czasowe schronienie dla miejscowej ludności, głównie z pobliskich Czajowic.

Legenda o Władysławie Łokietku

Nieodłącznym uzupełnieniem opisu jaskini jest legenda o ukrywaniu się w niej Władysława Łokietka przed królem czeskim Wacławem II na przełomie XIII i XIV w.

Przyszły król Polski miał w niej ponoć przebywać ok. 6 tygodni. Łokietek odpoczywał na kamiennym łożu w ostatniej sali (Sypialni), a w niedużej wnęce Kuchni czyli w "kominku" przygotowywał sobie posiłki przynoszone mu przez włościan otwartym ku górze korytarzem wstępnym, podczas gdy wejście do jaskini było zasnute pajęczyną, która pokryta kroplami rannej rosy zmyliła ślad pogoni. Krata zamykająca wejście, powtarza motyw pajęczyny

opn.gov.pl