Odsłonięte części sytemu jaskiniowego Ciemnej - Ogrojec i Oborzysko Wielkie - były wyjątkowo atrakcyjnymi miejscami do osadnictwa. Położone ok. 65 m nad dnem Doliny Prądnika mają bardzo korzystną wystawę południowozachodnią i odznaczają się znakomitymi, naturalnymi warunkami obronnymi. Jest to jednocześnie dobry punkt obserwacyjny.

We wczesnej fazie ostatniego zlodowacenia (60-50 tys. lat temu) neandertalczycy przez dłuższy czas, być może kilkakrotnie, zamieszkiwali to miejsce. W warunkach panującego wówczas chłodnego klimatu, dominowała roślinność stepotundry i tundry. Z obozowiska i z usytuowanego kilkadziesiąt metrów powyżej płaskowyżu, rozciągała się rozległa panorama z pojedynczymi drzewami, pozwalająca na obserwację stad zwierząt - potencjalnego obiektu polowań neandertalczyków.

Charakterystyka jaskini

Jaskinia Ciemna (Ojcowska) zaliczana jest do najcenniejszych stanowisk archeologicznych w Polsce. Stanowi fragment dawnego systemu podziemnych korytarzy i komór, o łącznej długości 209 m, na który składają się: dzisiejsza właściwa jaskinia, zamknięta żelazną kratą (150 m), tuż na prawo od niej Tunel, a za nim tzw. Ogrojec - rodzaj skalnego dziedzińca otoczonego z trzech stron skałami, który ku pd. przechodzi w tunel zwany Oborzyskiem Wielkim. Od niego w lewo odbiega ciasny korytarzyk jaskini Leszczynowej (W Leszczynie). Zarówno dziedziniec przed jaskinią jak i Ogrojec powstały wskutek zawalenia się stropu jaskini, zapewne jeszcze przed epoką lodowcową.

Jaskinia Ciemna składa się z obszernej komory, przechodzącej dalej w zwężający się korytarz. Komora wstępna jest największa ze wszystkich znanych na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Jej długość wynosi prawie 90 m, szerokość ok. 20 m, a wysokość dochodzi miejscami do kilkunastu metrów. Dno jaskini jest wyścielone grubą warstwą osadów, miejscami jak wykazały badania, miąższości ponad 8 m.

W odległości ok. 30 m od wejścia, pod lewą ścianą jaskini, widać masywne stalagmity, z których jeden swym kształtem przypomina lwa. Dalszy odcinek komory nieco się obniża. W stropie widoczne są tu koliste zagłębienia, tzw. kotły wirowe, powstałe w warunkach całkowitego wypełnienia kanału krasowego przez wodę.

W miejscu gdzie komora skręca w prawo, natrafiamy na masywny słup skalny (filar), stanowiący fragment ściany dzielącej tę część jaskini na dwie mniejsze. Strop jaskini na lewo od słupa jest pokryty dużą ilością małych nacieków, mianowicie stalaktytów rurkowych, tzw. makaronów. Po przejściu ok. 20 m komora przechodzi w ciasny korytarz skręcający w lewo.

Wnętrze jaskini jest wilgotne, temperatura wynosi ok. + 7-8°C przez cały rok. Z fauny oprócz owadów bezskrzydłych można spotkać ćmy i białe wije, zimują tu także nietoperze (zwykle nocki duże i podkowce małe), w liczbie ok. 20 okazów.

Szata naciekowa Jaskini Ciemnej jest uboga, gdyż w większej części została zniszczona w XIX w. i później, kiedy jaskinia była dostępna do zwiedzania. Wnętrze jaskini jest zakopcone przez pochodnie, z którymi ją dawniej zwiedzano lub ma zabarwienie powstałe dzięki zawartości związków żelaza i manganu w naciekach. Występują również nacieki o naturalnym, białym zabarwieniu.

Prace wykopaliskowe

Pierwsze prace wykopaliskowe w jaskini (dokładniej w Oborzysku Wielkim) prowadził w l. 1898-1912 S. J. Czarnowski, a w l. 1918-19 S. Krukowski, obejmując nimi także wejście do komory głównej. Wśród inwentarzy krzemiennych z badań S. Krukowskiego, są znaleziska zaliczane do najstarszych w rejonie Ojcowa i jednych z najstarszych w Polsce, datowane na schyłek zlodowacenia środkowopolskiego (ok. 120-115 tys. lat p.n.e.). Mała liczba zabytków nie pozwoliła jednak na ustalenie ich kulturowej przynależności.

Badania Stanisława Kowalskiego z l. 1963-68 przyniosły wiele interesujących zabytków kultury mikocko-prądnickiej, datowanych na wczesną fazę ostatniego zlodowacenia (70-54 tys. lat p.n.e.). Są to liczne noże prądnickie i zgrzebła służące wówczas do obróbki drewna, skór, ćwiartowania tuszy upolowanych zwierząt itp. Część z nich eksponowana jest w Muzeum im. W Szafera w Ojcowie. W namulisku jaskini znajdowane są szczątki kostne niedźwiedzia jaskiniowego i rosomaka.  

---