14:00 – Słynne malarki i ich dzieła
wykład dla młodzieży

Anonimowa grupa Guerrilla Girls powstała w 1985 roku, w buncie przeciw dyskryminacji kobiet w instytucjach sztuki. Artystki zwróciły uwagę, jak niewiele kobiet zarządza muzeami i galeriami oraz jak mała liczba ich dzieł jest w nich wystawiana. W 1989 roku powstał najsłynniejszy plakat grupy. Wielka Odaliska Jeana-Auguste’a-Dominique’a Ingresa (1814, Luwr, Paryż) ma na nim maskę goryla, a napis brzmi: „Czy kobiety muszą być nagie, aby dostać się do Met Museum? Mniej niż 5 procent twórców w części nowożytnej to kobiety, ale 85 procent aktów jest kobiecych.”

Metropolitan Museum nie zmieniło pod wpływem Guerrilla Girls galerii stałych i proporcji eksponowanych tam kobiecych i męskich aktów. Polityczna poprawność nie zmienia bowiem dziejów sztuki – w czasach nowożytnych niewiele było malarek, i całkowicie niewyobrażalne było to, że mogłyby malować męskie akty. Pytanie aktywistek Guerrilla Girls: „Czy kobiety muszą być nagie, aby dostać się do Met Museum?”, pojawiło się osiemnaście lat po słynnym pytaniu Lindy Nochlin, amerykańskiej historyczki sztuki, która zrewolucjonizowała dyscyplinę wydanym w 1971 roku eseju: „Dlaczego nie było wielkich artystek?”.

Te dwa silne wystąpienia – naukowe i artystyczne, zmieniły postrzeganie sztuki kobiet. Karty historii sztuki wypełniły się nazwiskami malarek czasów nowożytnych. Na wykładzie zaprezentowane będą najsłynniejsze z nich: Sofonisba Anguissola, Lavinia Fontana, Artemisia Gentileschi, Judith Leyster.

18:00 Słynni fałszerze i ich dzieła
wykład dla dorosłych

Han van Meegeren, Elmyr de Hory, Thomas Patrick Keating, John Myatt, Eric Hebborn, Robert Driessen, Wolfgang Beltracchi, Ken Perenyi – nie są to osoby powszechnie znane w świecie sztuki, a to ich dzieła można było, a wielu przypadkach nadal można, podziwiać w galeriach i muzeach sztuki na świecie. Tyle tylko, że nie pod tymi nazwiskami. To najlepsi fałszerze XX i XXI wieku.

Podrabianie dzieł sztuki nie jest zjawiskiem nowym. Fałszerstwa są tak stare, jak sama sztuka. Celem jest zazwyczaj zysk, a niekiedy stoją za nimi ambicje zdolnych warsztatowo, ale niedocenionych artystów, którzy czerpią satysfakcję z oszukania znawców i kolekcjonerów. Wysokie ceny za dzieła słynnych mistrzów powodują, że ich fałszowanie jest przedsięwzięciem bardzo zyskownym.

Dlaczego publiczność woli jednak obcować z oryginalnymi dziełami, a nie ich naśladownictwami? Dla wielbicieli sztuki i znawców liczy się bowiem innowacyjność i kreatywność, a nie umiejętność mechanicznej imitacji. Fałszerze posiadają ogromne zdolności naśladowcze i warsztatowe, potrafią wytworzyć obraz w stylu wybranego malarza, opierając się jednak na tematach, motywach i stylu, który nie jest ich własny. Wypracowanie warsztatu fałszerza nie jest łatwe i proste. Talent fałszerzy nie jest jednak doceniany, w cenie nadal znajduje się wytworzona we włoskim renesansie koncepcja invenzione. Kreatywność stawiana jest ponad umiejętności mechanicznego naśladowania.

Dr Grażyna Bastek

Historyczka sztuki i publicystka. Pracuje w Muzeum Narodowym
w Warszawie, jest również wykładowczynią w Instytucie Historii Sztuki i na Podyplomowych Studiach Muzealniczych UW oraz w Akademii Teatralnej w Warszawie. Specjalizuje się w historii nowożytnego malarstwa europejskiego i w technikach dawnych mistrzów. Jest autorką książki „Warsztaty weneckie w drugiej połowie XV i w XVI wieku. Bellini, Giorgione, Tycjan, Tintoretto”, Warszawa 2010.

Zajmuje się popularyzacją sztuki, jej eseje o malarstwie ukazywały się w: „Newsweek Historia”, „Vogue Polska”, „Przekroju” i „Dwutygodniku.pl”. W II programie Polskiego Radia współtworzy audycję „Jest taki obraz”. W 2020 roku wydała dwa tomy esejów o malarstwie „Rozmowy obrazów”, w których dzieła mistrzów dawnych i nowoczesnych połączone są za sprawą podejmowanych tematów lub środków artystycznych. Książki te nagrane są również w postaci audiobooka, a czyta je autorka.

Prowadzi stronę www: Grażyna Bastek. Galeria Osobliwości oraz podcast „Po co sztuka?”

Fot: Jacek Poremba