Wystawa przetwórstwa rolno-spożywczego prezentowana jest z podziałem na poszczególne branże: cukrownictwo, piekarnictwo, olejarstwo, mleczarstwo. Ekspozycja mieści się w dwóch połączonych ze sobą pawilonach oraz w plenerze wokół pawilonów.

Cukrownictwo. W Konarach na Śląsku powstało cukrownictwo buraczane, jedna z najmłodszych gałęzi przemysłu spożywczego. Tutaj w początkach XIX wieku swoją cukrownię buraczaną zbudował Fr. C. Achard. Na wystawie zlokalizowano wiele cennych i interesujących obiektów dokumentujących produkcję cukru z buraka. Najstarsze eksponowane obiekty pochodzą z II połowy XIX wieku. Są to m.in. błotniarka Krooga oraz polarymetr do oznaczania zawartości cukru w roztworze wyprodukowany przez fabrykę Newmanna z Włocławka około połowy XIX w. Na ekspozycji plenerowej znajduje się między innymi dyfuzor typu robertowskiego z cukrowni Izabelin w Glinojecku zainstalowany w cukrowni najprawdopodobniej tuż przed wybuchem II wojny światowej. Wewnątrz na uwagę zasługują makiety cukrowni z początku XIX wieku i cukrowni z lat 60. XX w. oraz model dyfuzora DdS – pierwszego dyfuzora o działaniu ciągłym. Zwrócić należy także uwagę na cukier w głowach. Niektóre cukrownie produkowały w takiej formie cukier jeszcze po II wojnie światowej. Prezentowane obiekty pochodzą z wielu polskich cukrowni m.in. z Witaszyc, Michałowa, Kościana, Środy Wlkp., Miejskiej Górki, Otmuchowa, Gosławic, Brześcia Kujawskiego czy cukrowni Izabelin. Uzupełnienie ekspozycji cukrownictwa buraczanego stanowią obiekty zlokalizowane w innych pawilonach. Są to kombajny do buraków KBC-1 w pawilonie 12 i Anna prezentowany na terenie folwarku oraz wąskotorowa lokomotywka spalinowa zwożąca wagoniki z burakami do cukrowni w Brześciu Kujawskim (paw. 14). Na wystawie położono szczególny nacisk na aktualne zagadnienia związane ze spożyciem cukru.

Patronat nad ekspozycją sprawuje Stowarzyszenie Techników Cukrowników w Warszawie.

Piekarnictwo. Ekspozycja porusza tematykę piekarnictwa rzemieślniczego, jak i wypieku chleba w domach. Na zewnątrz zlokalizowano trzy czynne do dzisiaj wolno stojące piece chlebowe. Są to – najstarszy z prezentowanych – piec chlebowy z miejscowości Albertowsko k. Grodziska Wlkp., rekonstrukcja pieca z miejscowości Górka k. Trzebawia oraz zbudowany w latach 60. XX w. w gospodarstwie w miejscowości Skarżyn Kolonia piec chlebowy połączony z wędzarnią. Wewnątrz pawilonu zrekonstruowano częściowo piec rzemieślniczy do wypieku chleba. Można tu zobaczyć naczynia i maszyny do przygotowywania i obróbki ciasta w piekarni tzw. bajtę, dzieżę mechaniczną z napędem pasowym oraz dzielarki do ciasta. Powszechne jeszcze w połowie XX wieku piekarnictwo domowe reprezentują dzieża, koryto i niecki do zarabiania ciasta, opałki do formowania ciasta, ożogi, łopaty do chleba. 

Warto zwrócić też uwagę na piec przewoźny firmy Waasia Ofenwerk Haynay i Schl. przeznaczony do wypieku 6-12 bochenków chleba. Ekspozycję urozmaicają elementy młynarstwa tj. miary i wagi do zboża, żarna obrotowe, na których zwiedzający mogą spróbować zmielić mąkę oraz napędzany elektrycznie model wiatraka-koźlaka w skali 1-10 przybliżający proces przemiału mąki i wyrobu kaszy w wiatrakach.

Na zewnątrz pawilonu zlokalizowane są trzy wolno stojące piece do wypieku chleba, w których przy okazji plenerowych imprez muzealnych odbywają się pokazy wypieku chleba.

Olejarstwo. Olejarnie chłopskie w szybkim tempie zaczęły znikać z krajobrazu polskiej wsi w latach 60. XX w. Na ekspozycji prezentowane są elementy tych warsztatów. Są to głównie prażniki, prasy kłodowe, gniotowniki walcowe, ale też stępa nożna do tłuczenia nasion. Osobno prezentowane jest wyposażenie olejarni mechanicznej z Lwówka Wlkp. Wystawie towarzyszy stanowisko sprawdzające wiedzę o roślinach oleistych i olejach z nich wyprodukowanych.

Mleczarstwo. Ekspozycja ukazuje dzieje mleczarstwa na ziemiach polskich. Porusza zagadnienia historii przerobu mleka, wyrobu masła i sera twarogowego oraz sera podpuszczkowego. W pierwszej części szczególny nacisk położono na podkreślenie znaczenia wynalazku Gustawa de Lavala – wirówki służącej do oddzielania śmietanki za pomocą siły odśrodkowej. Wynalezienie wirówki poprzez skrócenie czasu odtłuszczania mleka i podniesienie wydajności przyczyniło się do rozwoju spółdzielczości mleczarskiej i przemysłowego rozwoju mleczarstwa. Przy wyrobie masła zaprezentowano szeroki przekrój maselnic od tłokowych (kierzynek) poprzez korbowo-skrzydełkowe, kołyskowe, wahadłowe, po bębnowe i beczkowe, domowe, folwarczne i przemysłowe. Ekspozycję uzupełnia kolekcja maselniczek do formowania masła. Zobaczyć też można jaszczyk do formowania masła w kostki. Wśród sprzętu do wyrobu sera twarogowego królują prasy do odciskania serwatki. Wystawę uzupełnia prezentacja multimedialna. Sery twarogowe z ukwaszonego mleka to typowo polskie sery produkowane na nizinach. W rejonie Karpat sery produkowano tak, jak w pozostałej części Europy poprzez ścinanie białek mleka za pomocą podpuszczki. Tej tematyce poświęcona jest kolejna wystawa na której królują obiekty z zakresu serwowarstwa górskiego. Szczególną uwagę należy zwrócić na kilka obiektów m.in. XIX-wieczną wirówkę de Lavala, maselnicę beczkowa „.Victoria”, chłodnice do mleka, wygniatarkę do masła, wirówkę Gerbera do oznaczania zawartości tłuszczu w mleku oraz kilkudziesięcioletnią wagę mleczarską do ważenia mleka.

/Anna Grześkowiak-Przywecka/