Masowe przemieszczenia ludności, będące skutkiem działań wojennych i postanowień międzynarodowych, w znacznym stopniu dosięgły obszaru dzisiejszego województwa opolskiego. W rezultacie silnego ruchu przesiedleńczego, głównie w latach 1945–1947, na tym terenie pojawiła się nowa ludność, pochodząca z utraconych ziem wschodnich przedwojennej Polski (tzw. Kresy Wschodnie), jak również z różnych miejsc obecnego państwa polskiego. Ruchy ludności, jakie tu następowały, doprowadziły do zjawiska określanego wręcz mianem zderzenia kulturowego
. Wystawa etnograficzna Etnografia Opolszczyzny – tradycja i zmiana
ma na celu przedstawienie tego zjawiska – spotkania się dawnych
i nowych
mieszkańców regionu, prezentuje kulturę i tradycje wiejskiej ludności autochtonicznej, jak również obraz ludności napływowej, ze szczególnym naciskiem na kulturę kresową. Wystawa powstała dzięki finansowemu wsparciu w ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wniosek złożono w programie Dziedzictwo kulturowe – wpieranie działań muzealnych
.
Masowe przemieszczenia ludności, będące skutkiem działań wojennych i postanowień międzynarodowych, w znacznym stopniu dosięgły obszaru dzisiejszego województwa opolskiego. W rezultacie silnego ruchu przesiedleńczego, głównie w latach 1945–1947, na tym terenie pojawiła się nowa ludność, pochodząca z utraconych ziem wschodnich przedwojennej Polski (tzw. Kresy Wschodnie), jak również z różnych miejsc obecnego państwa polskiego. Ruchy ludności, jakie tu następowały, doprowadziły do zjawiska określanego wręcz mianem „zderzenia kulturowego”. Wystawa etnograficzna „Etnografia Opolszczyzny – tradycja i zmiana” ma na celu przedstawienie tego zjawiska – spotkania się „dawnych” i „nowych” mieszkańców regionu, prezentuje kulturę i tradycje wiejskiej ludności autochtonicznej, jak również obraz ludności napływowej, ze szczególnym naciskiem na kulturę kresową. Wystawa powstała dzięki finansowemu wsparciu w ramach programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Wniosek złożono w programie „Dziedzictwo kulturowe – wpieranie działań muzealnych”.
Ekspozycja składa się z trzech części: obraz Śląska Opolskiego do 1945 roku, kultury kresowej do 1945 roku i spotkania grup na Opolszczyźnie po 1945 roku. Poszczególne części są prezentowane równolegle obok siebie. Cała wystawa zebrana została w 15 blokach tematycznych i zilustrowana za pomocą zabytków oraz materiałów w stanowiskach multimedialnych.
W pierwszej części przedstawiony jest Śląsk Opolski i jego mieszkańcy w XIX i XX wieku do 1945 roku od strony historycznej, stosunków społecznych oraz zmian kulturowych, w tym wieś śląska, zajęcia ludności, wnętrze mieszkalne, stroje regionalne, rodzina i obrzędowość doroczna. Ponadto poruszone jest tutaj zagadnienie emigracji ze Śląska, przede wszystkim do Nowego Świata. Część tę kończy temat wysiedlenia Niemców.
W części drugiej można zapoznać się z dziejami i kulturą grup Kresowian do 1945 roku, którzy znaleźli później swój dom na Opolszczyźnie. Tutaj zobaczyć można widoki wsi kresowych, postacie zabużan (w tym unikatowy strój z okolic Sambora), poznać wydarzenia z życia wsi kresowych, zajęcia ludności i jej narzędzia pracy, dokumenty dotyczące wykonywanych zawodów. Część tę zamyka wędrówka Kresowiaków na Śląsk – historia i kontekst polityczny wydarzeń końca II wojny światowej, począwszy od deportacji w głąb ZSRR, przez udział w Siłach Zbrojnych na Zachodzie, mordy UPA, a skończywszy na skutkach postanowień poczdamskich – przesiedleniu na Śląsk.
W trzeciej części można zobaczyć przejawy spotkania różnych grup kulturowych na Śląsku Opolskim w pierwszych latach po osiedleniu, np. pokoju „kresowego” urządzonego w śląskich realiach czy albumu fotograficznego ze zdjęciami rodzin śląskiej i kresowej. Zasygnalizowane są też losy ludności autochtonicznej po 1945 roku. Ludność przybyła z innych regionów Polski reprezentowana jest na wystawie przez zabytki górali śląskich, strój cieszyński, kolorowe zapaski piotrkowskie czy koronki koniakowskie.
Na ekspozycji znalazło się prawie 600 sztuk obiektów – zabytków etnograficznych, historycznych i artystycznych z obszaru Śląska oraz terenów, z których przybyła na Opolszczyznę ludność po 1945 roku. Wszystkie obiekty stanowią własność Muzeum Śląska Opolskiego. Do najciekawszych śląskich zabytków należą: dzwon z 1782 roku z polskim napisem z miejscowości Zagwiździe, rzeźba św. Jana Nepomucena z 1832 roku, jedwabny strój nyski, obrazki na szkle oraz ponad 100 „kroszonek” będących przykładem regionalnej odmiany rekwizytów obrzędowości dorocznej. Kultura ludności kresowej ukazana jest poprzez zabytki z zakresu stroju (strój ślubny z Sambora), narzędzia pracy (kolekcja narzędzi stolarskich), meble i in. Z terenów innych niż dawne województwa wschodnie przybyła ludność Polski południowej i centralnej – pokazujemy jej strój, instrumenty (wielką trombitę górali z Beskidu Śląskiego), rekwizyty obrzędowe, sztukę (koronki szydełkowe i klockowe).
Osobną grupę zabytków stanowią dokumenty i druki, zwłaszcza te dotyczące lat 1939–1945 i okresu bezpośrednio po II wojnie światowej. Wśród nich znajdują się różnego rodzaju dokumenty osobiste, należące do ludności uchodzącej bądź wysiedlanej z Kresów, wystawione jeszcze przez organy II Rzeczypospolitej, jak również sporządzane przez władze okupacyjne czy później przez Państwowy Urząd Repatriacyjny. Przedstawiamy zarówno ówczesne plakaty propagandowe, wzywające do osiedlania się na Ziemiach Zachodnich, jak i te z rozporządzeniami i obwieszczeniami dotyczącymi np. ogłoszenia aktu łaski dla ujawniających się żołnierzy Armii Krajowej. Bardzo ciekawa grupa dokumentów dotyczy weryfikacji narodowościowej, jakiej po wojnie poddana została śląska ludność autochtoniczna.
Inną, oprócz zabytków, formą prezentacji są wielkoformatowe wydruki archiwalnych fotografii. Są one nie tylko częścią aranżacji plastycznej, ale przede wszystkim utrwalonym na kliszy historycznym widokiem miejsc, obiektów, zdarzeń i ludzi.
Wykorzystanie na wystawie nowych form prezentacji umożliwiło poszerzenie jej treści o niespotykane dotąd. Na ekspozycji znajdują się 4 kioski multimedialne. W tych punktach zainstalowano przygotowany materiał tekstowy, fotograficzny i fonograficzny – nagrania archiwalne wywiadów z Kresowianami i ludnością autochtoniczną ilustrujące przedstawiane tematy (życie na Śląsku, życie na Kresach, wywózki itp.), będące jednocześnie przykładem odmienności brzmienia lokalnych odmian języka. Materiał należący do zbiorów Muzeum uzupełniony został o fragmenty filmów archiwalnych pochodzące z zasobów Filmoteki Narodowej i Telewizji Polskiej. Łącznie zainstalowano w bardzo atrakcyjnej oprawie animacyjnej ponad 30 tekstów, 200 sztuk fotografii archiwalnej i skanów dokumentów, 18 nagrań archiwalnych i 5 fragmentów filmów. W ramce multimedialnej opracowano i zainstalowano w formie aplikacji – albumu rodzinnego – fotografie dwóch rodzin: śląskiej rodziny Piontków i kresowej – Botulińskich-Osiców. Graficzne opracowanie animacji przypomina karty starego albumu, ramka została umieszczona na podstawce imitującej karty książki.
Jeden z komputerów wraz z pulpitem sterującym stanowi integralną część tzw. mapy przesiedleń. Jest to umowna nazwa aplikacji składającej się z trzech części: 1) prezentacji z lektorem dotyczącej zakończenia wojny i sytuacji na Opolszczyźnie, 2) prezentacji grupowych osiedleń na Opolszczyźnie, 3) prezentacji pochodzenia terytorialnego ludności napływowej i geografii powojennych osiedleń w poszczególnych powiatach Opolszczyzny. Wszystkie trzy części wyświetlają się na ścianie za sprawą zamontowanego rzutnika oraz na ekranie sąsiedniego kiosku.
W kioskach znajdują się też animowane zagadki, których treść związana jest z tym, co prezentujemy na ekspozycji – można skompletować stroje, przypisać przedstawionemu na obrazie świętemu jego brakujący atrybut czy samemu „wydrapać” kroszonkę. Jest to forma szczególnie lubiana przez najmłodszych zwiedzających.
Otwarcie wystawy nastąpiło 17 września 2014 roku. Data wybrana została świadomie – jest dorocznym dniem obchodów rozpoczęcia agresji i wkroczenia sił ZSRR na ziemie II Rzeczypospolitej.
Nowo otwarta wystawa znalazła swoje miejsce w wydanym w grudniu 2014 roku nowym Przewodniku po wystawach stałych Muzeum Śląska Opolskiego. Autorami tekstów są pracownicy merytoryczni Muzeum, za projekt plastyczny i opracowanie graficzne odpowiadał Marek Krajewski.
Wydawnictwem towarzyszącym wystawie jest album Tiszbierkowe losy, czyli wieś opolska na starej fotografii. Autorem komentarza jest Małgorzata Goc, autorem aneksu – Urszula Zajączkowska. Projekt plastyczny opracował Romuald Jeziorowski. Publikacja powstała z myślą o zaprezentowaniu zbioru archiwalnej fotografii znajdującej się w zasobach Muzeum, tematycznie związanej z wsią opolską. Treść książki stanowi rozwinięcie tematów ekspozycji.
Realizacja nowoczesnej stałej wystawy etnograficznej jest szczególnie cenna w dobie stawiania sobie pytań o tożsamość i identyfikację kulturową mieszkańców zjednoczonej Europy. Ekspozycja ta, wraz ze stałymi wystawami archeologiczną i historyczną, stanowić będzie kompendium wiedzy o regionie. Stanie się platformą do dialogu o dobrym sąsiedztwie i wzajemnym przenikaniu się tak różnych tradycji grup, które przybyły na Opolszczyznę i tu do dzisiaj mieszkają.
ZALOGUJ