Wystawa zabawek sakralnych to unikatowy zbiór miniaturowych kaplic, ołtarzy i kilkudziesięciu lalek w habitach oraz strojach obrzędowych a także postaci w strojach ślubnych z różnych kultur i religii. ​ W kolekcji - prawdopodobnie największej i najciekawsze w tej części Europy - znajduje się kilkanaście tysięcy miniaturowych przedmiotów i zabawek, a także bogaty zbiór dawnych gier i układanek.

Zabawki sakralne były dość popularne w Europie (zwłaszcza we Włoszech) w XIX i na początku XX wieku i służyły wprowadzaniu dzieci w obrzędowość religijną oraz pobudzaniu ich życia duchowego. Cele zakonne, miniaturowe ołtarze w pełni wyposażone w naczynia liturgiczne, czy pięknie urządzone kaplice miały za cel zachęcić dzieci do dobrowolnych powołań i wstąpień do klasztorów. Zabawy w „ślub” „chrzest” czy “pogrzeb” oswajały dzieci z istotą ważnych wydarzeń życiowych czy trudnym do omawiania wprost - tematem śmierci.

Początki zabawek sakralnych z kręgu kultury katolickiej sięgają XIII wieku, a ich ojczyzną był Neapol, gdzie zbudowano pierwszą szopkę – zabawkę o silnym kontekście religijnym. W dość krótkim czasie pasja wykonywania coraz bardziej skomplikowanych szopek ogarnęła cały obszar i wszyscy – zarówno rodziny królewskie i włoska arystokracja, jak i rzemieślnicy i ubodzy wieśniacy, za punkt honoru stawiali sobie wykonanie najpiękniejszej szopki. Wykonywano je z dużym realizmem i choć postaciami głównymi była Święta Rodzina, to cała sceneria przyjścia na świat Jezusa, przenoszona była w wąskie uliczki Neapolu, gdzie ukazywano całe bogactwo i różnorodność włoskiej architektury, warsztaty rzemieślników, kramy kupców, wnętrza domów. Figurki ludzi były ubrane w misternie uszyte stroje, buciki lalek były skórzane a biżuteria – złota i srebrna.  Wszystkie przedmioty i ozdoby wykonywano z detalami i dbałością o najdrobniejsze szczegóły, z naturalnych materiałów – np. maleńkie dachówki, cegły i garnuszki wypalano z gliny a cynowe czy mosiężne naczynia odlewali ludwisarze. Na prowincji całe rodziny zajmowały się zarobkowo wykonywaniem maleńkich ryb, serów, owoców i warzyw z gliny i drewna, które po pomalowaniu wyglądały „jak żywe’.

Z czasem ze zwyczaju budowania szopek rozwinęła się tradycja wykonywania miniaturowych kościołów, kaplic i ołtarzy – które można obejrzeć na prezentowanej wystawie.

Współczesne produkowane zabawki sakralne to również tradycyjne szopki (znacznie uproszczone w stosunku do neapolskich), ale też inne zabawki związane z Bożym narodzeniem – kalendarze adwentowe, zabawki-scenki związane ze Świętym Mikołajem, ale też zabawki związane ze Świętem Zmarłych – meksykańskie kościotrupy i czaszki występujące w wielu odmianach i postaciach, miniaturowe trumny, postaci zmarłych. Nie możemy również zapomnieć o bardzo popularnej zabawce dla małych dzieci - Arce Noego, która w wielu formach jest produkowana nawet przez producentów zabawek masowych (Playmobile).

Zabawki sakralne nie są jednak związane tylko z wiarą katolicką. Miniaturowe przedmioty związane z odprawianiem tradycyjnych obrzędów, spotkamy np. w buddyzmie, judaizmie czy religiach afrykańskich.

Opracowanie merytoryczne wystawy: Aneta Popiel-Machnicka
Współpraca: Zofia Jusiak, Bożena Donnerstag