Muzeum Narodowe we Wrocławiu posiada jedną z najciekawszych i najcenniejszych kolekcji sztuki średniowiecznej w Polsce i środkowej Europie. W galerii sztuki śląskiej XIV–XVI w. prezentowany jest bogaty wybór gotyckiego malarstwa tablicowego oraz rzeźby drewnianej. Na korytarzach natomiast znajdują są przykłady gotyckiego rzemiosła artystycznego z interesującymi kolekcjami zamków i kluczy, monet oraz pieczęci.

Najstarszym obrazem w galerii jest Tron Łaski ze Świerzawy namalowany około 1350 r. Jego autorstwo przypisuje się malarzowi z pracowni Mistrza Zaśnięcia Marii z Košatek w Czechach. Dzieło wykazuje wyraźne wpływy malarstwa bizantyjskiego oraz toskańskiego, jednakże jego pierwotne pochodzenie do dziś nie zostało ustalone, ponieważ obraz odnaleziono w 1898 r. na strychu plebanii w Świerzawie koło Złotoryi.

Gotycką rzeźbę religijną z drugiej połowy XIV wieku reprezentuje sześć figur apostołów i św. Marii Magdaleny. Rzeźby te powstały we wrocławskiej pracowni Mistrza Figur Apostołów w l. 1360–1370. Pierwotnie umieszczone były na filarach nawy głównej kościoła św. Marii Magdaleny we Wrocławiu, przeznaczone były zatem do oglądania z dołu, stąd ich monumentalizujące bryłę nienaturalne proporcje.

Jednym z najbardziej urzekających dzieł tej galerii jest kameralny obraz Matka Boska z Dzieciątkiem w komnacie namalowany około 1450 r. w pracowni malarskiej związanej z działalnością Mistrza Wrocławskiego Poliptyku św. Barbary. W centrum kompozycji znajduje się postać Marii z Dzieciątkiem Jezus, której płaszcz przytrzymują dwaj aniołowie stojący po jej bokach.

Znakomitym przykładem gotyckiej nastawy ołtarzowej typu szafiastego jest tryptyk św. Jadwigi wykonany w l. 1470–1480 dla kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu. Autorstwo przypisuje się Mistrzowi Ołtarza Zwiastowania.

Wśród innych średniowiecznych rzeźb ołtarzowych warto zwrócić uwagę także na trzy figury z kościoła w Domasławiu. Przedstawiają one Marię z Dzieciątkiem, św. Jana Chrzciciela oraz św. Katarzynę i reprezentują wysoką klasę artystyczną. Ołtarz, w którym rzeźby te pierwotnie się znajdowały, powstał w 1519 r. w pracowni Mistrza H.S., utożsamianego niekiedy z działającym we Wrocławiu Hansem Schmydem. Ołtarz reprezentuje już zdecydowanie późną fazę śląskiego gotyku. Pełne subtelnego wdzięku postacie Marii i obojga świętych wyróżnia mistrzowski modelunek szat.

Wyjątkowo cennym zabytkiem jest Herma relikwiarzowa św. Doroty. To niezwykłe dzieło ma kształt popiersia młodej kobiety o surowych rysach z mocno wysklepionym czołem i głową ozdobioną kunsztowną koroną. Powstało ono w 1. ćw. XV wieku ze srebrnej i częściowo złoconej blachy. W jej wnętrzu znajdowała się szczególnie cenna relikwia – czaszka św. Doroty, obecnie przechowywana we wrocławskiej katedrze. Po II wojnie światowej obiekt wywieziono z Wrocławia i włączono do zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, jednak od 1987 r. herma była pokazywana we Wrocławiu jako depozyt, a w 2000 r. powróciła na stałe do Muzeum Narodowego we Wrocławiu i dziś stanowi wielką ozdobę kolekcji sztuki gotyckiej, eksponowaną osobno w specjalnie przystosowanej do tego celu sali.

Tekst za: Informator. Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Wrocław 2018; tekst: Barbara Banaś, Michał Pieczka, zdjęcia: Arkadiusz Podstawka, Wojciech Rogowicz.