Zapraszamy do oglądania wystawy, zorganizowanej z okazji 70. rocznicy odbudowy warszawskiej Starówki. W Galerii Plenerowej przy Ermitażu prezentowane są m.in. archiwalia obrazujące podnoszenie stolicy z ruin.

Wernisaż wystawy "Odbudowa Starówki. 70 lat cudu" odbył się 4 lipca 2023 r. Ekspozycję uroczyście otworzyli: Magdalena Wiercińska, dyrektor Archiwum Państwowego w Warszawie, oraz Marianna Otmianowska, p.o. dyrektor Muzeum Łazienki Królewskie.

Wystawa zorganizowana została przez Archiwum Państwowe w Warszawie, aby uczcić trud odbudowy serca stolicy. W lipcu 2023 r. obchodzimy 70-lecie tego wydarzenia. To data o charakterze nieco symbolicznym, ponieważ wiele obiektów warszawskiej Starówki rekonstruowano w różnym czasie. Rynek Starego Miasta oficjalnie oddano do użytku latem 1953 r.

Wystawa obejmuje 30 plansz z Archiwum Państwowego w Warszawie, na których zobaczymy archiwalia związane z podnoszeniem miasta z ruin: zdjęcia, szkice, plany i opisy.

Biuro Odbudowy Stolicy

Archiwum Państwowe w Warszawie przechowuje w swoich bogatych zasobach m.in. akta Archiwum Biura Odbudowy Stolicy. W 2011 r. zostały one wpisane na listę programu "Pamięć Świata" UNESCO, obejmującego najcenniejsze i najważniejsze dokumenty w dziejach ludzkości. Archiwum BOS trafiło na tę listę jako unikatowe dzieło konserwatorskie i architektoniczne.

BOS powołano 14 lutego 1945 r., ustalając, że będzie to organ przy Prezydencie Warszawy, odpowiadający za prace przy odbudowie stolicy. Kierownikiem został inż. arch. Roman Piotrowski, zastępcami: Szymon Syrkus i Witold Plapis.

Powojenne podnoszenie stolicy z ruin po zniszczeniach hitlerowskich Niemiec było ewenementem na skalę światową. Złamało żelazną zasadę, że zabytków się nie odbudowuje. Sukces rekonstrukcji Starówki stał się inspiracją dla innych miast (Drezno, Gdańsk), a jej zwieńczeniem było umieszczenie 2 września 1980 r. stołecznego Starego Miasta na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Do odbudowy Warszawy niezbędny był kompleksowy opis jej powojennego stanu oraz oszacowanie strat wojennych. Całkowity koszt zniszczeń w stolicy eksperci z BOS oszacowali na 16,28 mld przedwojennych złotych. Budżet całego państwa polskiego na rok 1938/1939 wynosił niecałe 2,5 mld złotych. Już w XXI w. strona polska wyliczyła, że straty odpowiadają równowartości dzisiejszych 85 mld dolarów.

Wiele mówiącą ciekawostką jest fakt, że pierwszym kryterium przydziału obowiązków służbowych pracownikom BOS, był stan ich obuwia. Ci, którzy je posiadali, zajmowali się wizjami lokalnymi, podczas których czekały na nich grożące zawaleniem ruiny oraz 200 tys. min i niewybuchów. Osoby bez butów pracowały w pomieszczeniach: pod dziurawymi dachami, w zrujnowanych piwnicach. Dzięki ciężkiej pracy BOS do końca lutego 1946 r. udało się opisać powojenny stan budynków całego miasta.

Powojenne zniszczenia

Ogrom zniszczeń i fatalny stan kilku tysięcy obiektów wymagał podjęcia natychmiastowych działań. BOS wydawał zlecenia oraz nadzorował prace wyburzeniowe i zabezpieczające bez względu na stan prawny nieruchomości. Te działania uratowały wiele istnień ludzkich, choć były też powodem oskarżeń pod adresem BOS, że prywatne kamienice wyburzano z powodów ideologicznych.

Z ponad 103 mln m³ zabudowy stolicy podczas II wojny światowej zniszczeniu uległo 70 proc. Straty w liczbie izb mieszkalnych sięgnęły aż 80 proc. stanu przedwojennego. Z 17 tys. budynków na lewym brzegu Wisły całkowicie zniszczonych zostało 9,1 tys. budynków, czyli 55 proc. Poważnie uszkodzonych, w stanie nadającym się do odbudowy, było 3 tys. budynków, tj. 18 proc. Uszkodzonych w mniejszym stopniu lub wcale było w lewobrzeżnej Warszawie 4,2 tys. obiektów, czyli tylko 28 proc.

Gdy trwała już dynamiczna odbudowa stolicy, zmieniał się jednocześnie charakter BOS, a inne jednostki przejmowały jego prerogatywy. Ostatecznie BOS zlikwidowano w 1950 r., nie dotrwało więc nawet do finalizacji swojego największego osiągnięcia - oddania do użytku odbudowanego Starego Miasta w lipcu 1953 r.