Wystawa jest opowieścią o Górnym Śląsku od czasów najdawniejszych do przełomu ustrojowego 1989 roku. Zwiedzający oglądają ją w miejscu dawnej kopalni Katowice, która przez blisko 200 lat była świadkiem i miejscem dziania się tej burzliwej historii. Wchodząc do symbolicznej przestrzeni kopalni, podążają szlakiem wytyczonym historią, a tytułowe lux ex Silesia oświetla węzłowe zagadnienia i wydarzenia, które zdeterminowały dzieje Górnego Śląska. Ukazanie bogactwa zdarzeń, problemów i zakrętów historii tej ziemi na powierzchni 1370 metrów kwadratowych było praktycznie niemożliwe, dlatego też podstawową część ekspozycji poświęciliśmy obliczu Górnego Śląska, które ukształtowało się w wyniku industrializacji. Symbolem jej początku jest maszyna parowa uruchomiona w 1788 roku w Tarnowskich Górach, jako pierwsza w kontynentalnej Europie. Wydarzenie to zdeterminowało charakter śląskiej ziemi, przynosząc diametralny przełom w wielu dziedzinach życia – społeczno‑narodowościowy, obyczajowy i urbanistyczny.

Wejście na wystawę jest hołdem dla miejsca, w którym została zorganizowana. Prowadzi bowiem przez bramę kopalni Katowice, zrekonstruowaną na podstawie zdjęć z 4 czerwca 1989 roku – dnia, który uznano za początek przeobrażeń politycznych, przemysłowych i ekonomicznych po raz kolejny zmieniających oblicze regionu. Ekspozycja jest podzielona na dziewiętnaście przestrzeni ułożonych w sposób chronologiczno-tematyczny. Na wystawę wchodzi się przez markownię, dalej znajdują się części poświęcone dziejom najdawniejszym, gdzie ukazany jest ówczesny Śląsk i jego kolejni władcy oraz rozwój osadnictwa, dzięki któremu śląska ziemia mogła się stać pomostem między Wschodem a Zachodem, a także miejscem rozkwitu życia kulturalnego i umysłowego.

W kolejnej przestrzeni przedstawione zostały dylematy i wybory właścicieli ziem śląskich, które m.in. doprowadziły do wybudowania pierwszej w tej części Europy maszyny parowej. W dalszych częściach znalazły miejsce zagadnienia skomplikowanej śląskiej tożsamości, budzenia się polskiej świadomości narodowej, a także wieloetnicznej koegzystencji na przełomie XIX i XX wieku. Przywołanie postaci wybitnych Górnoślązaków oraz wydarzeń okresu powstań śląskich i plebiscytu, lat międzywojennych po obu stronach granicy i II wojny światowej, podczas której Górny Śląsk włączono do III Rzeszy, to następna część ekspozycji. Ścieżkę powojennych losów wytyczają kolejne ważne etapy, takie jak tragedia górnośląska, fikcja komunizmu, zmiany społeczne i demograficzne, czas Solidarności, stan wojenny i tragedia kopalni Wujek, a wreszcie schyłek PRL‑u.

Wystawa kończy się prezentacją superszybkiego procesora przemysłowego opracowanego w Bytomiu, który jest tutaj alegorią dynamicznych zmian, jakie od zawsze zachodziły i zachodzą na Górnym Śląsku.

Nośnikiem podstawowych informacji jest ponad 800 oryginalnych eksponatów, materiały audiowizualne na prawach dokumentu, pejzaże dźwiękowe i oprawa scenograficzna. Nie bez znaczenia jest także interaktywny aspekt wystawy, zawarty w licznych manualnych ekspozytorach, a także na dotykowych monitorach z dodatkowymi treściami z odniesieniami bibliograficznymi, jak również osiemnaście obrazów zrealizowanych z myślą o wystawie przy użyciu technologii takich jak animacja czy Pepper’s Ghost.

Wystawa prezentowana jest w trzech wersjach językowych – polskiej, niemieckiej i angielskiej, a treściom wyświetlanym na ekranach dotykowych towarzyszą dodatkowo nagrania w godce śląskiej. Częścią ekspozycji jest też strefa przeznaczona dla dzieci i młodzieży. Można się tu sprawdzić w grach edukacyjnych o różnym stopniu trudności albo obejrzeć filmy animowane o śląskich strachach, heksach i podciepach.

Scenariusz wystawy został wyłoniony w drodze konkursu, a jego autorem jest katowicka firma Adventure, której powierzono dalsze opracowanie projektu. Treści merytoryczne są dziełem grupy historyków uniwersyteckich pracujących pod kierunkiem dr. hab. Lecha Krzyżanowskiego i współpracujących z historykami, etnologami i archeologami z Muzeum Śląskiego. Autorem projektu scenografii jest Michał Urban, a reżyserią wystawy zajął się Łukasz Czuj. Przed przystąpieniem do realizacji scenariusz został zrecenzowany przez grono naukowców specjalizujących się w dziejach Śląska.

Jest to pierwsza ekspozycja tak obszernie prezentująca niezwykle skomplikowaną historię Górnego Śląska, bez pomijania spraw drażliwych i bolesnych, takich jak niemieckie dziedzictwo kulturowe i społeczne, dylematy towarzyszące plebiscytowi, przymusowa służba Górnoślązaków w Wehrmachcie i wiele innych. Pokazuje też specyfikę pogranicza jako tygla kultur, narodowości i religii, sprzyjającego z jednej strony definiowaniu własnej tożsamości, a z drugiej rodzeniu się groźnych podziałów. „Światło historii” jest też – co zaakcentował w wykładzie inauguracyjnym prof. dr hab. Robert Traba – jedyną wystawą w Polsce tak szeroko pokazującą historię regionalną.

Wystawę, której na Górnym Śląsku oczekiwano z ogromnym zainteresowaniem i którą jeszcze przed powstaniem szeroko komentowano, w pierwszym roku istnienia obejrzało około 200 tysięcy osób. Z perspektywy czasu, jaki upłynął od udostępnienia jej dla publiczności, można powiedzieć, że nie tylko odgrywa ona ogromną rolę edukacyjną, ale też inspiruje do podejmowania różnych działań regionalnych. Stała się też jedną z atrakcji miasta i miejscem dla tych, którzy chcą zrozumieć dzisiejszy Górny Śląsk.

Kuratorzy wystawy: Jarosław Racięski, Krystyna Pieronkiewicz‑Pieczko
Opiekun merytoryczny: Dział Historii