Galeria śląskiej sztuki sakralnej, wpisująca się w program ekspozycji stałych poświęconych historii, kulturze i sztuce regionu, łączy zbiory Muzeum Śląskiego oraz eksponaty Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach, które w 2013 roku zostały przekazane naszej placówce w charakterze  długoterminowego depozytu. Kolekcja prezentuje skarby śląskiej rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego z czasów średniowiecza i epoki nowożytnej. Wbrew temu, co mogłaby sugerować jej nazwa, obejmuje nie tylko dziedzictwo sztuki sakralnej, którego śląska proweniencja została udokumentowana, ale także obiekty kultu występujące na terenie Górnego Śląska, choć niekoniecznie w tym miejscu powstałe.

Część z nich została wykonana na specjalne zamówienie jako wyposażenie śląskich świątyń, głównie w warsztatach Krakowa, Wrocławia i czeskiej Pragi, co świadczy o związkach artystycznych regionu z wiodącymi wówczas centrami kulturowymi. Powstanie kolekcji śląskiej sztuki sakralnej związane jest z początkiem działalności Muzeum Śląskiego. W głównej mierze zawdzięczamy ją Tadeuszowi Dobrowolskiemu, pierwszemu dyrektorowi i współorganizatorowi instytucji. Podejmując  współpracę z kurią biskupią w Katowicach, Dobrowolski uzyskał możliwość penetracji zasobów sztuki kościelnej na terenie Górnego Śląska. Dzięki temu udało mu się stworzyć cenną kolekcję sztuki średniowiecznej i nowożytnej. Status prawny pozyskiwanych dzieł był różny, jedne były własnością Muzeum Śląskiego, inne stanowiły depozyty, od 1938 roku przekazywane decyzją kurii do zbiorów muzealnych.

Niezależnie jednak od kwestii formalnoprawnych zbiór ten stanowił przed wojną całość. Działania wojenne odmieniły los kolekcji. W 1941 roku, po zniszczeniu przez hitlerowców nowo wzniesionego gmachu Muzeum Śląskiego, zbiór sztuki sakralnej uległ rozproszeniu. Po zakończeniu wojny jego ocalała część była przechowywana w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, które do 1950 roku działało jako Muzeum Śląskie. W 1980 roku zasadniczy trzon przedwojennej kolekcji trafił do zasobów nowo otwartego Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach.

Pozostała część dzieł wróciła w 1996 roku do Muzeum Śląskiego. W 2015 roku po dziesięcioleciach rozproszenia kolekcji po raz pierwszy mogliśmy ją zaprezentować w całości, przygotowując dla niej miejsce w naszej nowo otwartej siedzibie. Było to możliwe dzięki decyzji arcybiskupa Wiktora Skworca, metropolity katowickiego, który zbiory Muzeum Archidiecezjalnego przekazał nam w długoterminowy depozyt.

Galeria śląskiej sztuki sakralnej obejmuje cztery wydzielone strefy, w których wyeksponowano ponad 120 obiektów z zakresu rzeźby, malarstwa i rzemiosła artystycznego, tworzących dwa zespoły stylistyczne: późnogotycki i renesansowo‑barokowy , a także zabytki pochodzące z okresu od końca XIV do końca XVIII wieku. Wejście do galerii poprzedzają dwa wizerunki świętej Barbary, głównej patronki archidiecezji katowickiej i górników. Wystawa została zaaranżowana w taki sposób, by przybliżać widzowi pierwotne funkcje obiektów sakralnych, które dziś stanowią dla nas skarby dawnej kultury, a w minionych stuleciach służyły lokalnym społecznościom.

Główna oś ekspozycji symbolizuje zatem nawę świątyni, którą zamyka retabulum ołtarzowe, a przyległe strefy nawiązują do kaplic bocznych. Sztuka gotycka (od końca XIV do początku XVI wieku), która zajmuje na wystawie dominującą pozycję, obejmuje zachowane zabytki ruchome – głównie malarstwo i rzeźbę, które odzwierciedlają różne wpływy kulturowe, a także rzemiosło artystyczne (naczynia i szaty liturgiczne). Na pierwszy plan wysuwa się w tym okresie wątek maryjny, przede wszystkim wizerunki Madonny, dopełniony przez przedstawienia chrystologiczne i hagiograficzne. Zbiory sztuki nowożytnej (od końca XVI do końca XVIII wieku) mają charakter bardziej sygnalny, uświadamiający dorobek artystyczny regionu. Obejmują wybrane przykłady z różnych dziedzin sztuki, inspirowane wpływem europejskich prądów – reformacji, humanizmu i kontrreformacji. Zabytki tego czasu charakteryzuje różnorodność tematyczna, stylistyczna oraz walory artystyczne, które odzwierciedlają wielokulturowy pejzaż regionu. Ważne miejsce zajmują oczywiście dzieła z epoki baroku, który rozwinął się na Śląsku najpełniej, przynosząc wielki rozkwit sztuki i kultury, głównie na Dolnym Śląsku, gdzie powstały zabytki na skalę europejską.

Ekspozycję uzupełniają multimedialne prezentacje wybranych zagadnień tematycznych niemożliwych do bezpośredniego zademonstrowania w warunkach muzealnych. Wymiennie pokazujemy naszym gościom m.in. malarstwo ścienne, architekturę śląskich świątyń, a wreszcie nowe odkrycia konserwatorskie na terenie Górnego Śląska w zakresie średniowiecznych polichromii ściennych. Tak skonstruowana galeria służy przybliżeniu i możliwie najpełniejszemu zilustrowaniu materialnej i duchowej spuścizny regionu.

Kurator: Henryka Olszewska-Jarema, Andrzej Holeczko-Kiehl