Fundusz Obrony Narodowej utworzono na mocy dekretu Prezydenta RP
z 9 kwietnia 1936 r. w celu pozyskania dodatkowych środków na dozbrojenie armii w obliczu zagrożenia bytu państwa przez hitlerowskie Niemcy.
Gromadził on m.in. środki ze składki społecznej, na którą się złożyły dary i zapisy osób prywatnych oraz instytucji społecznych, politycznych, kulturalnych i gospodarczych. Polacy niezwykle ofiarnie zasilili go zarówno w postaci gotówkowej, jak i rzeczowej – nieruchomościami, kosztownościami a nawet zbożem i zwierzętami rzeźnymi. Po niemieckiej napaści na Polskę we wrześniu 1939 r. niewykorzystane dary rzeczowe wywieziono za granicę. W ambasadzie polskiej w Bukareszcie podzielono je na część „srebrną” i „złotą”. 61 skrzynek ze srebrem przewieziono z Rumunii do Francji, gdzie przetrwały II wojnę światową, najpierw w skarbcu oddziału Banku Francji w Marsylii, a po wojnie przeniesiono je do Tuluzy. „Srebrny” Fundusz Obrony Narodowej Polska odzyskała w 1976 r. W latach 1978–1988 zespół pracowników Muzeum Narodowego w Poznaniu zinwentaryzował ponad 18 000 przedmiotów. Z tego względu, a także dla symbolicznego choćby wyrównania wojennych strat w zbiorach, decyzją dysponenta skarbu Ministerstwa Kultury i Sztuki, Muzeum otrzymało na własność 1840 obiektów. W dniu 23 stycznia 2023 r. Muzeum Narodowemu w Poznaniu przekazano pozostałych ponad 16 0000 sreber Funduszu Obrony Narodowej. Obecnie w ramach projektu: „Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej” w muzeach i instytucjach kultury w całej Polsce prezentowane są wystawy obiektów z tego zespołu.

Fundusz Obrony Narodowej na Śląsku

Odzew społeczeństwa śląskiego na decyzję o powołaniu Funduszu Obrony Narodowej (FON) był spontaniczny i przerósł wszelkie oczekiwania. Na terenie całego autonomicznego województwa śląskiego organizowano zbiórki pieniędzy i wartościowych przedmiotów, a mieszkańcy chętnie wspierali tę inicjatywę. Duże darowizny były składane przez zarządy i pracowników górnośląskich koncernów przemysłowych (takich jak: „Wspólnota Interesów”, „Huta Pokój”, „Giesche”, „Rybnickie Gwarectwo Węglowe”). Pracownicy kopalni, hut i innych zakładów przemysłowych samoistnie czasowo opodatkowywali się na cele wzmocnienia obronności lub przeznaczali na nie jednodniowe zarobki. Do akcji włączył się też szereg instytucji, stowarzyszeń, organizacji (społecznych, młodzieżowych, religijnych, paramilitarnych), klubów sportowych, szkół oraz przedstawiciele różnych zawodów. Bardzo popularna była zbiórka pieniędzy na bombowiec o nazwie „Bezrobotny Froncek”, zapoczątkowana przez sprzedawców gazet. Szerokim poparciem cieszyło się przekazywanie środków na flotę ścigaczy morskich. Ślązacy za punkt honoru uznali ufundowanie ścigacza jako pierwsi. W porozumieniu z władzami wojskowymi organizowane były na terenie całego województwa śląskiego zbiórki wszelkiego złomu, z którego dochód przeznaczano na dozbrojenie armii. W katowickim radiu akcję, zwaną datkami na „Żeleźniok Karlika”, zainicjował Stanisław Ligoń – polski pisarz, malarz, ilustrator, działacz kulturalny i narodowy. Odzew był tak ogromny, że zebrana kwota wielokrotnie przekroczyła planowaną. Plenum Sejmu Śląskiego przeznaczyło milion złotych z nadzwyczajnych dochodów Skarbu Śląskiego. W miarę możliwości darczyńców ofiarowywane były rzeczy od najdrobniejszych, jak hełmy i maski gazowe, po tak kosztowne jak czołgi i samoloty. Poza datkami na FON Ślązacy wspierali też Fundusz Obrony Morskiej, Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej oraz subskrybowali Pożyczkę Obrony Przeciwlotniczej. Ponadto poszczególne miasta śląskie przekazywały sprzęt wojskowy jednostkom stacjonującym w danej miejscowości. Do wybuchu wojny nie zdołano wykorzystać wszystkich zebranych środków.

Bartosz Wesołowski, Dział Historii Muzeum Śląskiego

Koordynatorzy wystawy: Magdalena Niziołek, Piotr Sworzeń, Bartosz Wesołowski