Początki osadnictwa na Sejneńszczyznie wiążą się z wyraźnym ociepleniem klimatu podczas allerodu (X tysiąclecie p.n.e.). Okres ten nazywany jest paleolitem. Upowszechniły się wówczas kultury łowców, rybaków i zbieraczy, bytujących w warunkach tundry arktycznej. Od przewodniej formy narzędzia - krzemiennego grotu strzały - określa się je mianem kręgu kultur z liściakami.

Głównym zajęciem grup zamieszkujących te tereny w późnym paleolicie było łowiectwo, wspierane przez rybołówstwo i zbieractwo. Zamieszkiwali oni jedno- lub kilkuszałasowe obozowiska o charakterze sezonowym, zakładane w dolinach rzek i jezior. Podstawowym surowcem do wyrobu narzędzi był krzemień.

Koniec epoki lodowcowej spowodował zmianę formacji roślinnych i składu gatunkowego fauny z tundrowej na leśną. Rozpoczął się mezolit (8300 -4500 p.n.e.). Adaptacja do nowych warunków uwidoczniła się poprzez miniaturyzację narzędzi krzemiennych. Większe znaczenie zaczęło odgrywać rybołówstwo i zbieractwo runa leśnego. Pozwoliło to na częściowo osiadły tryb życia.

W okresie atlantyckim, około połowy V tysiąclecia p.n.e., wraz z migrującymi z południa przez przełęcze karpackie grupami ludzkimi, docierają na ziemie polskie nowe zjawiska gospodarcze i kulturowe: uprawa roli, hodowla zwierząt, umiejętność wyrobu naczyń glinianych. Ten etap rozwoju ludzkości nazywany jest neolitem.

Po roku 1800 p.n.e. ziemie polskie, pod wpływem oddziaływań śródziemnomorskich, weszły w krąg cywilizacji epoki brązu. Sytuacja kulturowa w tym okresie, ze względu na niedostateczny stan badań, nie jest dokładnie znana. Uznaje się, iż na tym obszarze rozwijała się bliżej nie rozpoznana grupa bądź kultura o autochtonicznych tradycjach neolitycznych.

Na wczesną epokę żelaza (IV - III w. p.n.e.) możemy datować materiały z osiedli obronnych w Żubronajciach i Posejnelach. Reprezentowały one kulturę mieszaną ze wschodu i zachodu. Przewaga ceramiki kreskowanej (charakterystycznej dla Bałtów Wschodnich) nad typowym materiałem dla kultury kurhanów zachodniobałtyjskich (Bałtów Zachodnich) świadczy o prawdopodobnie wschodnim pochodzeniu osiadłej tu grupy rodowej.

W drugiej połowie II w. n.e. cała Suwalszczyzna staje się rejonem bujnie rozkwitającego osadnictwa. Zamieszkują je ludność określana jako Bałtowie. W III w. n.e. pojawia się zwyczaj bogatego obdarowywania zmarłych. W grobach męskich obok ozdób występuje: broń (groty oszczepów, okucia tarcz, ostrogi i uposażenie konia). W grobach kobiecych odnajdywane są kolie z paciorków szklanych, naszyjniki, pierścienie. Rozpowszechnił się zwyczaj sypania nad grobami kurhanów kamiennych. Mieszkańcy osiedli, prócz hodowli i upraw roślin, znali sposób uzyskiwania żelaza z miejscowych rud darniowych i wyrobu z niego potrzebnych narzędzi i broni. Umieli także robić ozdoby z metali szlachetnych, tkać płótno i przerabiać wełnę owczą na włókno odzieżowe. Rozwinęła się także gospodarka czerpiąca zyski z rozległych kontaktów handlowych.

Przemiany zachodzące w Europie środkowej w końcu IV i V w. w tzw. okresie wędrówek ludów, tylko pozornie nie dotknęły ustabilizowanych Bałtów i ich odłamu z Suwalszczyzny. Użytkowane cmentarze zostały nagle zaniechane, a wiele osiedli opustoszało. Dopiero w V w. tereny te na nowo zapełniły się osadnikami. Nowego typu cmentarzyska to kurhany, w których składano spalone szczątki zmarłych w popielnicach. Z reguły są to grobowce z wieloma pochówkami, ustawionymi u podstawy bądź w nasypie kurhanu. Zmarłych wyposażano bardzo skromnie, całkowicie zniknęła z grobów broń i bogate ozdoby kobiece. Na przełomie VII i VIII w cmentarzyska te przestały być użytkowane.

Dzięki licznym źródłom pisanym, pochodzącym z czasów od X wieku wiemy, że tereny te zamieszkiwali we wczesnym średniowieczu Jaćwingowie. W swoich wyprawach łupieskich docierali nawet na Ruś i Mazowsze. Jednak zasadniczym ich zajęciem była uprawa roli, hodowla bydła i koni, a także pszczelarstwo. Życie ich koncentrowało się wokół niewielkich grodów obronnych, gdzie chroniono się w czasie zagrożenia. Przy tych centrach położone były liczne, niewielkie zazwyczaj wioski. Badania archeologiczne wczesnośredniowiecznej Jaćwieży na tym obszarze prowadzone były na zniszczonych osadach w Łumbiach i Posejnelach. Obok śladów budynków mieszkalnych o konstrukcji słupowej i jam odpadowych odkryto m.in. kości rybie i zwierzęce, fragmenty naczyń zdobionych żłobkami i ornamentem linii falistej oraz pojedyncze przedmioty codziennego użytku. Jaćwingowie nigdy nie przyjęli pisma, nie zdołali też zjednoczyć się i utworzyć własnego państwa, mimo narastającego zagrożenia ze strony lepiej zorganizowanych sąsiadów. Trwali przy pogańskich wierzeniach. Stało się to pretekstem do podboju ziem zachodniobałtyjskich przez Krzyżaków, Polaków i Litwinów. Ostateczny cios zadali jej Krzyżacy w 1238 roku i " ziemia jaćwieska pozostała opustoszała".

Anetta Ejdulis

Literatura: Brzozowski J., Iwanowska G., Okulicz - Kozaryn J., Siemaszko J., 1993, Dzieje zasiedlenia Suwalszczyzny od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, [w:] Przewodnik LXIV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego na Ziemi Suwalskiej 9 - 12 września 1993, Warszawa, s.108- 126.