Eksponowane w Galerii prace ukazują genezę i rozwój nowoczesnego malarstwa polskiego od początku XX wieku po wczesne lata 60.

Wydarzenia artystyczne z końca XIX wieku, przede wszystkim wystąpienia francuskich impresjonistów i bogaty program sztuki secesyjnej miały wielki wpływ na polskich artystów, szczególnie na środowisko artystyczne Krakowa, które na początku XX wieku skupiało znakomite talenty malarskie.

Impresjonizm, który legł u podstaw wszelkich odmian koloryzmu, tak bujnie rozwijającego się w Polsce w latach 20. i 30. XX wieku i sięgającego konsekwencjami dzisiejszych czasów, przekształcał i przystosowywał się do miejscowych tradycji. Podobnie jak we Francji, tak w Polsce była to tradycja malarstwa pejzażowego i rodzajowego.

W twórczości polskich artystów podstawowe zasady malarstwa impresjonistycznego, a więc prymat wzajemnych stosunków świetlnych, rozjaśnienie palety i studia plenerowe były związane z charakterem polskiego krajobrazu i życia. Grupa malarzy potocznie uważanych za przedstawicieli naszej „narodowej” odmiany impresjonizmu była dość liczna i zróżnicowana. U niektórych fakt zetknięcia z impresjonizmem widoczny jest w konkretnych obrazach lub okresach twórczości, u innych wyczuwalny jest zaledwie pośrednio.

Ogromny wpływ na kształtowanie współczesnej sztuki polskiej miało środowisko artystyczne Krakowa, zwłaszcza artyści-profesorowie tamtejszej Akademii.

Na jej czele w końcu XIX w. stanął pejzażysta Julian Fałat. Jako dyrektor Szkoły Sztuk Pięknych, a po 1900 r. Akademii, powołał na stanowiska profesorów artystów reprezentujących wszystkie główne nurty w sztuce przełomu stuleci: Jacka Malczewskiego, Jana Stanisławskiego, Leona Wyczółkowskiego, Teodora Axentowicza, a także Józefa Pankiewicza, Józefa Mehoffera i Wojciecha Weissa.

Szczególną rolę w rozwoju nurtu związanego z szeroko i swobodnie traktowaną problematyką koloru odegrał, jako pedagog Jan Stanisławski. Uprawiał najbliższe impresjonizmowi malarstwo pejzażowe. Znalazł formalne środki na przetworzenie krajobrazu w harmonię barwnych plam. Malował niewielkie, syntetyczne wręcz skondensowane pejzaże. Jego uczniowie zaliczani do polskiej szkoły impresjonizmu, kontynuowali jej tradycje niezależnie od dalszych nowych przemian w sztuce. Do wybitnych pejzażystów-uczniów Stanisławskiego należeli m.in. St. Czajkowski, Henryk Szczygliński, Stefan Filipkiewicz.

Wśród profesorów krakowskiej Akademii nie sposób pominąć Jacka Malczewskiego i Józefa Mehoffera. W twórczości Malczewskiego najpełniejszy wyraz znalazł symbolizm i ekspresjonizm z przełomu wieku. Jego twórczość jest pełna treści filozoficznych i psychologicznych. Jego malarstwo to najdziwniejszy czasem splot wątków polskich i mitologicznych. Powszechnie znane są jego kompozycje z monumentalnymi postaciami. W obrazach alegorycznych czy też pejzażach postać ludzka jest elementem zasadniczym. Niespodzianką będzie dla widza obraz z kolekcji muzeum, kameralny pejzaż, odznaczający się harmonijną kompozycją i ciepłą gamą barw. Odrębny nurt reprezentował Józef Mehoffer — najbliższy w swojej twórczości linearno-dekoracyjnemu stylowi secesji. Jego malarstwo charakteryzuje żywy kolor, bogata ornamentyka.

Nie sposób pominąć szczególnej roli, jaką odegrał Józef Pankiewicz. Przede wszystkim to właśnie on po powrocie z Paryża w 1890 r wystawił w Warszawie pierwsze obrazy malowane pod wpływem klasyków impresjonizmu francuskiego. Choć w swej twórczości przechodził różne fazy i ulegał innym wpływom, to zawsze pozostawał wierny zagadnieniom kolorystycznym. Na stałe związany był z Paryżem, jego paryska pracownia była filią krakowskiej Akademii. Grupa studentów pragnących kontynuować studia u niego założyła Komitet Paryski, mający pomóc w organizacji wyjazdu do Paryża, do którego doszło w 1924 roku. Józef Czapski, jeden z członków komitetu wspominał, że młodzi jechali do Paryża zbuntowani przeciwko temu, co było wówczas uważane za najważniejsze w malarstwie polskim – przeciw postmatejkizmowi i „ogonom impresjonizmu, okraszonym ludowością z niebieskim śniegiem i chłopkami w kolorowych chustach”, zbuntowani przeciw swoim profesorom. Wczesny okres koloryzmu na wystawie prezentuje Karol Larisch, powojenny Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, Eugeniusz Eibisch.

Lata 40., 50. i wczesne 60. to sztuka wynikająca z awangardowych tradycji ugrupowań działających w okresie międzywojnia, Grupy Krakowskiej – Jonasza Sterna i Marii Jaremy, środowiska łódzkich artystów z kręgu Władysława Strzemińskiego – Stefana Wegnera i Teresy Tyszkiewiczowej, która swoje abstrakcje nazywała malarstwem gestu. Ten typ sztuki bezprzedmiotowej opartej na relacji swobodnych form i przenikających się barw prezentują w swoich obrazach Bogusław Szwacz i Marian Bogusz. /GP

Opieka kuratorska: Grażyna Prusińska, kierownik Działu Sztuki Współczesnej Muzeum Warmii i Mazur