Kolekcja składa się z trzynastu ludowych klocków drzeworytniczych, służących do odbijania obrazów drzeworytniczych. Wśród nich znalazło się dziewięć matryc dwustronnych i cztery jednostronne. Wszystkie pochodzą z 1. połowy XIX wieku z Płazowa (woj. podkarpackie, Polska południowo-wschodnia).

W tym małym, wówczas wieloetnicznym miasteczku zamieszkałym przez Polaków, Ukraińców i Żydów, od lat 30. XIX wieku Maciej Kostrzycki wraz z rodziną odbijał drzeworyty, które kupowali chrześcijańscy mieszkańcy okolicznych wiosek. Obrazy zróżnicowane ikonograficznie, często uzupełnione były napisami w języku polskim lub cyrylicą. Niestety, nie znamy autorów zachowanych klocków drzeworytniczych. Analiza kompozycji i techniki cięcia wskazuje na co najmniej kilku twórców oraz różny czas powstania matryc.

Klocki drzeworytnicze z Płazowa odkryte w końcu XIX wieku przez znawców sztuki wzbudziły duże zainteresowanie wśród etnografów, historyków sztuki i kolekcjonerów. Ich walory artystyczne i historyczne sprawiły, że grafiki odbijane z drewnianych matryc stały się na początku XX wieku kolekcjonerskim rarytasem. Były także bodźcem do szerszego zainteresowania ludowym drzeworytnictwem oraz dostarczyły materiału do pierwszych rozważań na temat stylu sztuki ludowej.

Wraz z badaczami, odkrytymi drzeworytami zainteresowali się także artyści. Rozpowszechniające się w tym czasie awangardowe prądy w sztuce sprawiły, że twórczość ludowa wielu fascynowała i inspirowała. Dla wybitnego polskiego grafika – Władysława Skoczylasa i jego uczniów właśnie między innymi drzeworyty ludowe z Płazowa stały się nie tylko źródłem nowych tematów, ale także odmiennego, arealistycznego spojrzenia na świat i plastycznego ujęcia rzeczywistości, w którym ważną rolę odgrywał rytm, symetria i ornament.

Prezentowane na wystawie grafiki z Płazowa przedstawiają cudowne wizerunki związane z popularnymi sanktuariami maryjnymi i chrystologicznymi oraz powszechnie czczonych świętych patronów obrządku łacińskiego i wschodniego. Unikalną wartość posiada kołtryna, przedstawiająca kosz z kwiatami.

Klocki drzeworytnicze z Płazowa i odciśnięte z nich drzeworyty można oglądać dziś na wystawie stałej w Muzeum Etnograficznym w Krakowie oraz w portalu Wirtualne Muzeum Drzeworytów Ludowych (https://drzeworyty.eu/; https://folkwoodcuts.eu/ ). Tam też można znaleźć informacje o zachowanych drzeworytach ręcznie kolorowanych, pochodzących z Bobrka (powiat chrzanowski), o których pisał już w 1841 roku Ambroży Grabowski, wymieniając dwóch autorów: Sagana i Wojciecha Bryndzę.

Drzeworyty pochodzą z Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie. 

Beata Skoczeń-Marchewka

Kuratorki:
Beata Skończeń-Marchewka
Justyna Masłowiec