Kampania 1806/1807 w rejonie Pułtuska

Bitwa pod Pułtuskiem rozegrała się na zachód od miasta 26 XII 1806 r. i była pierwszym dużym starciem podczas wojny między Francją a Rosją w 1806/1807 r.

W drugiej połowie 1806 r. w wyniku zwycięskich dla Napoleona bitew pod Jeną i Auerstedt z 14 X 1806 r. Francja zajęła Prusy. Dnia 21 XI 1806 r. Napoleon wydał dekret o blokadzie kontynentalnej uderzający bezpośrednio w Wielką Brytanię, z którą zerwano wszelkie kontakty handlowe. Aby utrzymać blokadę i całkowicie podporządkować sobie Wielką Brytanię Napoleon musiał kontrolować całą Europę. Tymczasem na odsiecz pokonanym Prusom ruszyła Rosja. Rozpoczęła się wojna, której teatrem działań przez większość czasu pozostawały obecne ziemie polskie.

W listopadzie armia francuska wkroczyła do Wielkopolski. Napoleon wezwał z Włoch gen. Jana Henryka Dąbrowskiego i polecił mu wszczęcie powstania na tych ziemiach. Rozpoczął się pobór do wojska.

Część armii francuskiej pod dowództwem marszałków Louisa Davouta i Joachima Murata jeszcze w końcu listopada dotarła do Warszawy zmuszając przybyłe wojska rosyjskie do wycofania się. Dnia 19 XII 1806 r. wjechał tam również sam Napoleon.

Marszałek Davout został wysłany ze swoim korpusem na północ. Po przekroczeniu Wkry, w pobliżu jej ujścia do Narwi w nocy 23/24 XII 1806 r. maszerująca w forpoczcie dywizja gen. Charlesa Moranda pokonała rosyjski korpus gen. Aleksandra Ostermann-Tołstoja, który wycofał się w kierunku Nasielska. Napoleon uważał, że to główne siły rosyjskie stanęły pod Nasielskiem, dlatego tam skierował Davouta i Murata. 24 XII 1806 r. doszło do nierozstrzygniętej potyczki z wojskami Ostermann-Tołstoja. Tymczasem armia rosyjska pod dowództwem gen. Levina Augusta von Bennigsena.

Bennigsen rozmieścił swoje wojska tyłem do miasta na lekkim wzgórzu opierając lewe skrzydło o rzekę i most, prawe o las koło Moszyna. Piechota sformowała się w dwie linie z silną rezerwą w centrum. Artylerię umieszczono przed piechotą, na stanowiskach z dobrym polem ostrzału. Jazdę wysunięto do przodu. Wspierali ją kozacy i huzarzy aleksandryjscy. Wydzielone oddziały złożone ze wszystkich wojsk stały przed prawym i lewym skrzydłem. Prawe skrzydło stanowił oddział pod wodzą gen. Michaiła Barclaya de Tolly, zajmujący las moszyński. Na lewym skrzydle oddział gen. Karla Gustava Baggovuta osłaniał miasto. Wraz z nim stanęła część kawalerii i kozaków.

Francuzi pojawili się w zasięgu widoczności Rosjan o godz. 10:00. Godzinę później od strony drogi do Nasielska Lannes zdecydowanie zaatakował lewe skrzydło Rosjan chcąc odciąć ich od miasta i przeprawy. Został zatrzymany, ale wznowił atak umieszczając swoją artylerię w centrum, w pierwszej linii atakującej piechoty. Wtedy Rosjanie przerzucili część sił z centrum na lewe skrzydło. Zatrzymali i odepchnęli kolumny francuskie, jednak te, wsparte rezerwami, powróciły, ale znów zostały odparte.

Manewr Rosjan pozwolił Francuzom przeprowadzić atak na prawe skrzydło, gdzie walczono o las broniony przez Barclaya de Tolly. Przy wsparciu dragonów gen. Nicolasa Leonarda Bekera las zdobyły wojska francuskie, następnie utraciły i opanowały ponownie, utrzymując go przez 3 godziny, po czym w końcu wycofały się.
Gdy zapadała noc, na drodze od Strzegocina pojawiła się dywizja gen. Charlesa Etienne’a Gudina pod dowództwem gen. Josepha Daultanne. Wsparła lewe skrzydło francuskie i zmusiła Rosjan do ponownego wycofania się dochodząc prawie do wysokości drogi wiodącej do Nowego Miasta. To z kolei wydłużyło niekorzystnie linię walki. W tej sytuacji Barclay de Tolly znów zaatakował i bagnetami zmusił Francuzów do opuszczenia lasu. Mimo to kolumny francuskie nadal pozostawały naprzeciwko Moszyna. Z kolei Rosjanie zaatakowali prawe skrzydło francuskie. Walka trwała do godz. 20:00 w mroku, przy silnym wietrze i gęstym śniegu. Francuzi nacierając w rozmokłym, ciężkim terenie, pod ogniem artyleryjskim działali ciągle zaczepnie zachowując jedną dywizję w odwodzie. We wszystkich punktach doszli do szczytu wyżyny. Mimo licznych kontrataków Rosjanom nie udało się zająć pierwotnych pozycji. Bitwa pozostała taktycznie nierozstrzygnięta. Nocą Rosjanie odeszli w kierunku Różana pozostawiając Francuzom wolny dostęp do miasta.

Dzięki tej bitwie nazwa: „Pułtusk” znalazła się na Łuku Triumfalnym w Paryżu pośród innych nazw miejscowości, pod którymi wojska napoleońskie odniosły zwycięstwo.

Bitwa pod Gołyminem 26 XII 1806 r.

Tego samego dnia: 26 XII 1806 r. doszło do bitwy pod Gołyminem, w której końcowej fazie brał udział osobiście Napoleon. Bitwa, w której po stronie francuskiej dowodził marszałek Joachim Murat, a po rosyjskiej książę Dimitrij Golicyn, również pozostała nierozstrzygnięta.

Pobyt Napoleona w Pułtusku

Trzy dni później do Pułtuska przyjechał Napoleon i oglądał pole bitwy. W Pułtusku przebywał od 29 XII 1806 r. do 1 I 1807 r. Zatrzymał się w domu przy ul. Rynek 29, który stoi do dziś. Na kwaterę główną swojej armii przeznaczył zamek biskupów. Mimo braku pełnych informacji o przeciwniku postanowił przerwać kampanię czekając do wiosny i wydał rozkazy o zajęciu kwater zimowych przez poszczególne korpusy. W Pułtusku rozlokowany został korpus marszałka Davout. Były tu magazyny, lazaret, piekarnie i warsztaty naprawcze. W końcu stycznia 1807 r. na wieść o ruchach wojsk rosyjskich Napoleon zdecydował o wznowieniu kampanii i ruszył na Olsztyn. Dnia 30 I 1807 r. znów odwiedził Pułtusk. W dniach 7-8 II 1807 r. zmusił Rosjan do przyjęcia bitwy pod Iławą Pruską.

Bitwa pod Pułtuskiem 16 V 1807 r.

Ożywienie działań wojennych nastąpiło w maju i wtedy też doszło do drugiej bitwy pod Pułtuskiem. Dnia 14 V 1807 r. o świcie dwie brygady piechoty bawarskiej oraz brygada kawalerii sforsowały Narew na tratwach i wyparły posterunek rosyjski z Popław. Dnia 16 V 1807 r. przed południem Rosjanie zaczęli spychać bawarską straż przednią, która powoli cofała się przez las na Pułtusk. W dwie godziny później zaczęły się walki o nieukończone umocnienia przedmościa, przy czym Rosjanie próbowali obejść obronę od północy. Trzykrotne ataki na bagnety zostały odrzucone przez Bawarczyków przy wsparciu ogniem dwóch dział wciągniętych na redutę oraz baterii ustawionej na kępie narwianej powyżej miasta. O godz. 17:00 Rosjanie musieli zrezygnować ze zdobycia Popław. W bitwie zginęli m.in. ppor. Franz Jacob Oehninger z 13. pułku piechoty oraz ppor. Max Galler z 7. pułku piechoty, którzy zostali pochowani w pułtuskiej kolegiacie.

Majowa bitwa została przyćmiona dalszymi sukcesami armii francuskiej. Zdobyto Gdańsk, wygrano bitwę pod Frydlandem 14 VI 1807 r. Wojna zakończyła się pokojem w Tylży 7-9 VII 1807 r., na mocy którego m.in. utworzono Księstwo Warszawskie z ziem zaboru pruskiego. W związku z tym wojna francusko-rosyjska 1806/1807 r. nazywana jest „pierwszą wojną polską”.

Na podstawie: A. Kociszewski, Bitwa pod Pułtuskiem 26 grudnia 1806 r., Ciechanów-Pułtusk 1992.

Wystawa poświęcona tym wydarzeniom pt. Napoleon w Pułtusku prezentowana jest w kamienicy przy ul. Rynek 36.

Ekspozycja pt. Napoleon w Pułtusku

Ekspozycja pt. Napoleon w Pułtusku znajduje się w kamienicy przy ul. Rynek 36. W sali poświęconej wydarzeniom przełomu lat 1806/1807 na Mazowszu prezentowane są zabytki ze zbiorów Muzeum Regionalnego oraz depozyty.

Za pomocą dużej planszy w obrazowy sposób przedstawiony został szlak napoleoński Od Pułtuska do Tylży. Mapy i plany z epoki uzupełniają obraz poszczególnych ruchów wojsk. Szczególne miejsce na wystawie zajmuje bitwa pod Pułtuskiem rozegrana 26 grudnia 1806 r., której poświęcona jest zarówno ikonografia, jak i zabytki archeologiczne odnalezione podczas badań sondażowych w latach 2002-2006 na polu bitwy. Wśród nich znajdują się odłamki pocisków artyleryjskich, elementy oporządzenia i umundurowania żołnierzy, fragmenty broni, a nawet kompletny bagnet produkcji pruskiej należący do żołnierza rosyjskiego. Wśród ikonografii uwagę zwraca kopia rysunku przechowywanego w zbiorach Pałacu w Wersalu autorstwa Benjamina Zixa ukazującego jeden z etapów bitwy na tle wiernie odwzorowanej panoramy Pułtuska. Na pierwszym planie możemy dostrzec fragmenty rosyjskiego obozu, a także sprzęt artyleryjski i rzemieślniczy, m.in. kuźnie polową. Tę część wystawy uzupełnia kolekcja broni z epoki napoleońskiej.

W dalszym ciągu ekspozycji omawiana jest druga bitwa pod Pułtuskiem, która odbyła się 16 maja 1807 r. Dzięki rycinie powstałej na podstawie rysunku majora Hoffnaassa, biorącego udział w bitwie, możemy poznać poszczególne etapy starcia, a także zobaczyć umundurowanie i uzbrojenie ówczesnej armii bawarskiej.

Ekspozycję uzupełniają medale pamiątkowe związane z kampanią roku 1806/1807 oraz miniatury i popiersia Napoleona, a także empirowy stolik.