Bogate i różnorodne zbiory Działu Sztuki Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu dają sposobność do organizowania ekspozycji poruszających zagadnienia z zakresu działalności artystycznych realizowanych na przestrzeni kilkuset lat. Wiodącą wystawą działu pozostaje ekspozycja stała – Galeria Malarstwa Polskiego, na której prezentowane są wybrane dzieła najwybitniejszych polskich twórców, powstałe w okresie XIX stulecia i pierwszej połowy XX wieku. Pozostałe obiekty z kolekcji sukcesywnie eksponowane są na wystawach czasowych – o charakterze mniej lub bardziej rozbudowanych pokazów.

Cykl „Mała galeria” tworzą wystawy zdecydowanie kameralne, ale wyróżniające się pod względem ważkości prezentowanych prac, posiadanych przez nie walorów artystycznych oraz odgrywania przez nie istotnej roli w twórczości konkretnych artystów czy w wybranych momentach historii sztuki.

Wydarzeniem inaugurującym niniejszy cykl jest pokaz prac Jana Matejki ze zbiorów bytomskiego muzeum. Oparty w zdecydowanej większości na obiektach wykonanych na podłożu papierowym, wyróżnia się bogactwem poruszonych przez artystę motywów, a także daje możliwość poznania warsztatu plastycznego Matejki na etapie szkiców kompozycyjnych.

W 2023 roku obchodzimy dwie rocznice związane z postacią tego jednego z najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów. To 185. rocznica urodzin Jana Matejki i 130. rocznica jego śmierci. Obecny rok został więc ogłoszony rokiem tego twórcy.

Jan Matejko urodził się i zmarł w Krakowie, w mieście tym spędził również większość swojego życia. Dość wcześnie, bo już na etapie studiów artystycznych, sprecyzował charakter własnej twórczości, większość prac poświęcając istotnym postaciom i wydarzeniom historycznym. W zakresie tym miał zarówno swoich sprzymierzeńców, jak i krytyków, zarzucających artyście mijanie się z prawdą historyczną. Jako zagorzały dokumentalista pamiątek przeszłości, obok najbardziej znanych realizacji malarskich, stworzył pokaźną liczbę rysunków, w których między innymi uwieczniał zabytki architektury ukochanego miasta. Jednocześnie wskazuje się na ogromne zasługi Matejki w zakresie prac konserwatorskich na rzecz ratowania zabytkowych budowli.

Wśród eksponowanych na wystawie prac prezentujemy szkice kompozycyjne odwołujące się do istotnych wydarzeń historycznych, takich jak zawarcie porozumienia pomiędzy Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim w 1569 roku w Lublinie, szkice postaci króla Zygmunta Augusta i jego żony Barbary Radziwiłłówny, akwarelowe studium portretowe oraz szkice do przedstawień związanych z postacią króla Jana Kazimierza.

Interesującą grupę prac Jana Matejki stanowią również projekty realizowane na potrzeby dekoracji wnętrz obiektów sakralnych. Na wystawie można zobaczyć koncepcję fragmentu polichromii do prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie z przedstawieniem anioła trzymającego wstęgę. W ostatecznych działaniach wewnątrz świątyni, wymagających ogromnego nakładu pracy, schorowany Matejko uzyskał wsparcie swoich uczniów, między innymi Józefa Mehoffera i Stanisława Wyspiańskiego. W przestrzeni wystawy pojawia się także projekt do ikonostasu cerkwi św. Norberta w Krakowie ze sceną pokłonu Trzech Króli.

Wyjątkowym obiektem na ekspozycji jest z pewnością szkicownik artysty zawierający krótkie notatki oraz zbiór rysunków – między innymi szkice architektoniczne oraz studia postaci. Dopełnieniem zaś serii prac rysunkowych jest prezentowana realizacja malarska artysty z przedstawieniem Wita Stwosza w wieku dziecięcym. Obraz powstał w 1855 roku, a więc w czasie, kiedy Matejko jako siedemnastoletni student kontynuował jeszcze artystyczną edukację.

 kurator: Agnieszka Bartków