"Wokół nas morze ognia. Losy żydowskich cywilów podczas powstania w getcie warszawskim" to pierwsza wystawa o powstaniu w getcie warszawskim przedstawiona z perspektywy cywilów. Podczas powstania zeszli oni do bunkrów i kryjówek, sprzeciwili się Niemcom i narzuconemu przez nich systemowi mordowania bezbronnych w obozach zagłady. Zamiast stawić się do transportu, ukrywali się. Ich cichy opór był tak samo ważny, jak ten z bronią w ręku.

Po bohaterach wystawy zostały niemal tylko słowa

Wystawa, którą otworzyliśmy w przeddzień 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim, jest wyjątkowa pod wieloma względami. Przede wszystkim autorka koncepcji wystawy prof. Barbara Engelking oraz kuratorka Zuzanna Schnepf-Kołacz oparły ekspozycję na doświadczeniu cywilów zapisanym przez nich w pamiętnikach czy dziennikach; w trakcie lub już po zakończeniu powstania. Słowa to niemal wszystko, co po nich zostało, jedyny ślad po tych ludziach.

Dzięki słowom przywracamy pamięć o Anonimowej Autorce ukrywającej się w bunkrze w okolicach Miłej 44; laborantce Stelli Fidelseid, która w bunkrze urodziła synka; oraz 17-letnim Leonie Najbergu, który wrócił do getta, gdy dowiedział się, że planowane jest w nim powstanie. Wreszcie – poznajemy historię Heny Kuczer (dzisiaj Krystyny Budnickiej). Jest jedną z niewielu osób żyjących do dziś, pamiętających powstanie. Na wystawie podzieliła się z nami historią swojej rodziny – rodziców oraz siedmiorga rodzeństwa, wszystkich zamordowanych w getcie.

Wystawa dotyczy historii, która wydarzyła się właśnie tutaj: w Warszawie, na Muranowie. W miejscu, gdzie aktualnie stoi Muzeum POLIN. Opowiada o losach ok. 50 000 cywilów, którzy podczas powstania ukrywali się w labiryncie bunkrów i skrytek. Ślady historii tych osób nadal znajdują się pod powierzchnią ziemi.

Doświadczenie życia w bunkrze

Pokazujemy, jak wyglądało codzienne życie w bunkrze: w jakich warunkach przebywano i z kim dzielono przestrzeń kryjówki, jak radzono sobie z rutynowymi czynnościami czy potrzebami. Za sprawą scenografii Małgorzaty Szczęśniak i Saskii Hellmann "dotykamy" bycia w bunkrze: ciemności, gorąca płonących murów, braku przestrzeni i powietrza. Towarzyszy nam słuchowisko Pawła Mykietyna zainspirowane zachowanymi utworami 11-letniej pianistki Josimy Feldszuh. Dziewczynka ukrywała się po aryjskiej stronie, trzeciego dnia powstania zmarła na zapalenie płuc.

Opowiadamy o kształtowaniu się relacji między ukrywającymi się oraz o ich uczuciach czy emocjach. Z jednej strony – o konfliktach, strachu, chwilach paniki, braku nadziei, poczuciu opuszczenia i zobojętnienia świata na ich los oraz świadomości przegranego życia; z drugiej – o potrzebie miłości, bliskości i sprawczości, o braniu odpowiedzialności za innych. Chęć życia, ocalenia siebie i swoich bliskich, tworzenia wspólnoty, której członkowie wspierają się i chronią się nawzajem, to także jeden ze sposobów sprzeciwiania się złu.

Nie bądź obojętny

Opowiadamy tę historię również z myślą o współczesnym świecie: o ludziach, których domy płoną; którzy muszą uciekać w nieznane w poszukiwaniu ratunku dla siebie i swoich bliskich; którzy czują się samotni, bezsilni i opuszczeni. Tym samym stawiamy pytania ważne we współczesnym świecie: jak zachowujemy się w obliczu śmierci? Co czują ludzie wyrzuceni poza nawias społeczeństwa, otoczeni obojętnością lub wzgardą, "tonący" (jak pisało o sobie wielu bohaterów i bohaterek), dla których nie ma ratunku? W jaki sposób możemy sprzeciwić się złu, dać mu odpór? Czym jest obojętność i do czego prowadzi? Czy towarzyszy nam wstyd wobec bycia świadkiem cierpienia innych?

Z uwagi na podejmowany temat wystawa rekomendowana jest dla osób powyżej 14. roku życia. Zwiedzaniu towarzyszą nagrania, których treść może wywoływać silne emocje.

W części wystawy znajdują się małe, ciemne pomieszczenia. Przebywanie w nich może powodować dyskomfort.

Przestrzeń wystawy jest dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami ruchowymi, ale poruszanie się na wózku w niektórych miejscach jest utrudnione.

Integralną częścią wystawy jest słuchowisko zawierające fragmenty dzienników i wspomnień bohaterów wystawy czytane przez aktorów wraz z muzyką napisaną specjalnie na tę wystawę przez Pawła Mykietyna – uznanego kompozytora, laureata m.in. Europejskiej Nagrody Filmowej za muzykę do filmu "I.O." Jerzego Skolimowskiego (nominowanego do Oscara).

Zachęcamy do zwiedzania wystawy ze słuchawkami i odbiornikiem, które dostępne są w kasie w ramach opłaty za bilet wstępu na wystawę. Polecamy najpierw wysłuchanie treści audio z fragmentami wspomnień, a następnie przeczytanie tekstów na ekspozycji. Nagrania w poszczególnych częściach trwają około 2-3 minut i zawierają te same teksty, które są na wystawie, wraz z dodatkowymi cytatami ze świadectw jej bohaterów.