W czerwcu 2023 roku odbyło się otwarcie wystawy stanowiącej ostatnią część Muzeum Książąt Czartoryskich. Ekspozycja Klasztorka odsłoni przed widzem to, co znalazło się poza współczesnym kanonem muzealnictwa, a co – w przeciwieństwie do innych tego rodzaju europejskich zbiorów – przetrwało do dziś, nadając kolekcji Czartoryskich charakter absolutnie unikatowy.

W rozrachunku z przeszłością i zbiorami swej babki Izabeli, książę Władysław wyeliminował z ekspozycji krakowskich niektóre z puławskich „pamiątek”. Wraz z kopiami, falsyfikatami i innymi okruchami przeszłości przetrwały one w głębi muzeum – jakby na dnie szuflady, ujawnione teraz zaprezentują publiczności niepowtarzalny urok i klimat nieistniejącego już miejsca, a dla uczonych staną się ważnym przedmiotem badań nad dziejami kolekcjonerstwa.

Wnętrza na I piętrze Klasztorka stanowią najstarszą przestrzeń ekspozycyjną Muzeum Czartoryskich w Krakowie, udostępnioną publiczności wkrótce po Arsenale, w którym znalazła miejsce Biblioteka, a wcześniej aniżeli Galeria malarstwa, otwarta na II piętrze Pałacu przy ul. św. Jana 19. Przestrzeń tę wykorzystano wówczas na prezentację rzemiosła artystycznego, zbiorów o charakterze historycznym oraz pamiątek puławskich. Do tego charakteru eskpozycji nawiązano ogólnie w 1993 roku, instalując w wyremontowanym Klasztorku stałą wystawę poświęconą zbiorom Świątyni Sybilli, Domu Gotyckiego, galerię portretów rodzinnych oraz pokaz nielicznych pamiątek z okresu paryskiego Czartoryskich. Obecny projekt również zakłada odwołanie się do pierwotnego zagospodarowania historycznych wnętrz, w niewielkim zakresie wykorzystując – na prawach cytatu – dawne rozwiązania ekspozycyjne (sale Zbrojowni, Masztarni i Szabelni), ale jednocześnie wprowadzając nieeksponowane dotąd dzieła i odmienne wątki.

Dzięki rewitalizacji pierwotnego, XIX-wiecznego etalażu ekspozycyjnego Klasztorek staje się swoistym rezerwatem muzealnictwa. Ekspozycja obrazów oraz starannie dobranych, niekiedy dziwnych, nierzadko – urzekająco pięknych przedmiotów umożliwia ich odbiór zmysłowy i emocjonalny, zaś zabytkowe wnętrza i meble generują niepowtarzalny klimat. Wystawa łączy dwa wątki: pierwszy uzupełnia narrację historyczną (rozpoczętą w Pałacu) o okres napoleoński, czasy Powstania Listopadowego i Wielkiej Emigracji, kulminując w centralnie usytuowanym XIX-wiecznym „salonie” paryskim i krakowskim, z fortepianem księżnej, Marceliny z Radziwiłłów oraz jej zbiorem pamiątek po Chopinie. Drugi prezentuje atrakcyjne memorabilia ze zbiorów puławskich, będące swego rodzaju galerią osobistości trwale zapisanych w dziejach i kulturze Europy oraz świata; tu – obok innych cennych precjozów – znajdzie się m.in. krzesło Szekspira.

Niektóre eksponowane przedmioty, dla współczesnego widza milczące lub niekiedy wręcz śmieszne (jak np. suchar cesarza Napoleona I czy – zaginiona zresztą – trawka z miejsca, gdzie była Troja), domagają się nowej interpretacji. Tak rozumiana wystawa jest refleksją nad „mową rzeczy” w historii i współczesności muzealnictwa. Zgromadzone przedmioty „odsyłają widzów do osobistych wspomnień […], do mitów, oczekiwań i zdarzeń, wspólnych dla jednego narodu i jednej epoki. […] stanowią dokumenty […] zdolne przywołać wspomnienia i szereg danych przydatnych do zrozumienia nie tylko historii kultury materialnej […]. Zaczynają ukazywać zarówno ślady naturalnych i społecznych procesów, które je wytworzyły, jak również idee, uprzedzenia, skłonności i gusta całego społeczeństwa”. (R. Bodei, O życiu rzeczy, tłum. A. Bielak, Łódź 2018 , s. 37). Stają się zwierciadłem, w którym odbija się nie tylko nasza kultura, ale i ogólnoludzka kondycja.

KPB

Kurator: dr Katarzyna Płonka-Bałus
Koordynator wystawy: Katarzyna Stolarz
Projekt aranżacji: ART FM