Muzeum Narodowe w Krakowie to jedna z największych na ziemiach polskich skarbnic pamiątek historycznych, łączonych zarówno z istotnymi wydarzeniami z przeszłości, jak i z nazwiskami, które tę historię tworzyły. Znaczącą rolę w tej grupie zbiorów odgrywają dawne militaria. O rozpoczęciu ich kolekcjonowania nie zdecydowało jednak kierownictwo powstałego w 1879 roku Muzeum, a społeczeństwo. Początkowo Muzeum miało być instytucją poświęconą wyłącznie sztuce. Tymczasem mieszkańcy dawnych ziem Rzeczypospolitej, poruszeni faktem powstania pod zaborami pierwszej polskiej narodowej instytucji muzealnej, zaczęli nadsyłać do Muzeum dary, w tym broń i umundurowanie stanowiące pamiątki po ich przodkach. Ten społeczny zryw zaowocował zmianą profilu Muzeum i w efekcie stworzeniem jednego z największych i najoryginalniejszych w Polsce zbiorów dawnych militariów. Od października 2023 roku można je ponownie oglądać w murach Arsenału Muzeum Książąt Czartoryskich.

Nowa wystawa broni i barwy zaprezentuje wybór najcenniejszych obiektów uzbrojenia polskiego, europejskiego i orientalnego od około roku 1000 do połowy wieku XIX. Nie będzie to jednak tylko i wyłącznie chronologiczna podróż poprzez historię dawnego oręża. Wystawa spróbuje odpowiedzieć na niełatwe pytania o rolę tego typu historycznych zbiorów w muzeum sztuki oraz zakresu jej oddziaływania na społeczeństwo i kulturę na przestrzeni ostatnich kilku wieków. Dawne militaria bowiem to nie tylko narzędzie służące wojnie. Broń towarzyszyła człowiekowi od zawsze i oczywiście w pierwszej kolejności decydowała o jego bezpieczeństwie i przetrwaniu, mogła tym samym wpływać na losy państw i jednostek. Z czasem jednak zaczęła zyskiwać również znaczenie symboliczne i religijne. Świadczyła o statusie społecznym właściciela, jego poglądach politycznych czy religijnych.

Broń, uzbrojenie ochronne, a wreszcie umundurowanie były odbiciem mody lub wręcz ją kształtowały. Uzbrojenie było wyznacznikiem postępu technicznego i technologicznego. Stało się także nieodłączną częścią symboliki i tożsamości narodowych w wielu krajach, a jej zdobnictwo nierzadko osiągało rangę wybitnych dzieł rzemiosła artystycznego. Broń wreszcie to żywy świadek historii, bezpośredni jej sprawca jako narzędzie w rękach jej uczestników, a przez to zawsze wywołuje skrajne emocje.

Umieszczenie wystawy w Arsenale Muzeum Książąt Czartoryskich przywróci częściowo jego historyczną funkcję. Ale miejsce ekspozycji wystawy dawnej broni i barwy przy Muzeum Czartoryskich również nie jest przypadkowe. Zbiory zarówno Muzeum Narodowego w Krakowie, jak i Muzeum Książąt Czartoryskich, kreowane były w duchu tej samej idei, dążącej do utrwalenia dziedzictwa dawnej Rzeczypospolitej w okresie zaborów. Już w latach 60. XX wieku dwaj wybitni kustosze obu kolekcji – prof. Zdzisław Żygulski jun. i prof. Zbigniew Bocheński – stworzyli plany połączenia obu zbiorów militariów na obu piętrach dawnego budynku Arsenału. Wówczas planów tych nie udało się zrealizować. Ale w roku 2023 krakowskie zbiory dawnej broni i barwy, ulokowane w bezpośrednim swoim sąsiedztwie, stały się jednym z ważniejszych i największym ośrodków muzealnych poświęconych tematyce dawnych militariów w Polsce.

Wśród wielu dzieł zgromadzonych na wystawie należy wyróżnić pamiątki wiązane z hetmanem Stanisławem Jabłonowskim, jednym z dowódców bitwy wiedeńskiej z roku 1683: zbroję karacenę oraz szczerozłoty, bogato zdobiony drogocennymi kamieniami buzdygan. Na wystawie będzie można również zobaczyć pamiątki związane z rodzinami Radziwiłłów, Lubomirskich, Potockich, a także po osobistościach historycznych jak: Tadeusz Kościuszko czy Józef Poniatowski.

Kurator: Michał Dziewulski
Koordynator: Katarzyna Migacz
Aranżacja: Anna Wisz