Judaika włodawskie – to wystawa, której trzon stanowią przedmioty związane z różnymi aspektami życia codziennego i kultem religijnym Żydów. Ekspozycja prezentuje jedną z największych w Polsce kolekcji judaików i są to m.in.:

I TORA [Sefer Tora]

Jest to zwój pergaminowy, na którym spisane jest ręcznie przez specjalnego pisarza pierwszych pięć ksiąg Biblii, wchodzących w skład Tanachu (tzw. hebrajskiej Biblii). Zwój (rodał) Pięcioksięgu Mojżeszowego nawinięty na specjalne drewniane drążki i używany wyłącznie w synagodze. Do jego przechowywania służy specjalna skrzynia (szafa ołtarzowa) zw. Aron Ha-Kodesz. Wyjmowany on jest z niej tylko na czas odczytywania. Zwój od zewnątrz osłaniany jest pewnego rodzaju pokrowcem ("sukienką", "koszulką"), wykonanym z materiału zw. meil. Terminem "Tora" określa się także bardzo szeroko całą naukę tradycyjną wynikającą właśnie z Pięcioksięgu. Pochodząca z II połowy XIX wieku. (II. 1.)

II RIMONIM - para [owoce granatu]

Stanowi zwieńczenie drążków (ece chaim), na które nawija się zwój Tory. Wykonany na terenie Austro-Węgier w końcu XIX wieku. (II. 2.)

III KORONA NA TORĘ [Keter Tora, Korona Tory]

Jedna z ozdób zewnętrznych zwoju Tory używana na uroczyste święta. Jednocześnie jest ona symbolicznym wyrazem uznania najwyższej władzy, świętości i mądrości Tory. (II. 3.)

IV JAD

Używany podczas publicznego czytania zwojów Tory. Ze względu na wymóg biegłego i bezbłędnego odczytywania tekstu oraz zakaz pomagania sobie palcem, często stosowana, gdyż pozwalała śledzić odczytany wers. Wskazówka z gładkimi kulkami na początku i w połowie długości, zakończona ozdobą w kształcie dłoni z wyprostowanym palcem wskazującym. Na początku wskazówki na większej kulce zawieszka, gdzie najprawdopodobniej był doczepiony łańcuszek. Wykonany ze srebra na przełomie XIX i XX wieku

V MEZUZA

Pokryty cytatami z Biblii, zwinięty w rolkę pergamin umieszczony w maleńkim pudełeczku z drewna, szkła lub metalu. Przymocowywany do futryny mieszkań żydowskich. Ów tekst umieszczony w pudełeczku przymocowuje się z prawej strony wejścia w pozycji pochyłej. Zwyczaj umieszczania mezuzy na drzwiach żydowskich domów powstał w celu wypełnienia nakazu zawartego w Torze. (II.5.)

VI TEFILIN [Filakterie, Tefila]

Niewielkie skórzane pudełeczka w kształcie sześcianu przywiązywane za pomocą rzemieni do czoła (II. 6) i do lewego ramienia (II. 7). Zakłada się je podczas porannej modlitwy w dni powszednie, zgodnie z dosłownym rozumieniem Dewarim (Ks. Powt. Prawa 6,8). Zawierają one umieszczone w środku cztery fragmenty Tory spisane na pergaminie.

VII KASETA NA TEFILIN

Ma ona za zadanie ochronić filakterie przed zniszczeniem. Srebro kute, grawerowane; wykonane w okresie 1875-1900. W formie puszki sześciennej, z podstawą otwieraną, z szeroką taśmą zagiętą i tworzącą uchwyt do zamocowania rzemienia. Na ściankach motywy kwiatowe i roślinne. (II. 8.)

VIII FUTERAŁ NA TAŁES I TEFILINY

Wykonany jest on ze skóry i tektury w formie okrągłego pudełka z przykrywką, rzemieniem i sprzączką. (II. 9.) Tałes [tallit] - prostokątny kawałek tkaniny lub chusta, z frędzlami wzdłuż krótszych boków, nakładany przez mężczyzn podczas porannej modlitwy; jest on przeważnie biały z czarnymi lub błękitnymi pasami.

IX ŚWIECZNIK SZABATOWY

Świecznik, w którym umieszczana była świeca zapalana przed rozpoczęciem szabatu i uroczystej kolacji w piątkowy wieczór. Czynność zapalania 2 świec wykonywała gospodyni domu, odmawiająca przy tym specjalne błogosławieństwo. (II. 10,11,12,13). Szabat (szabas) - okres wypoczynku i pogłębiania własnej formacji duchowej, trwający od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę; jest to jedna z najważniejszych uroczystości w życiu i uczuciach Żydów, zaś przestrzeganie i wypełnianie nakazów dotyczących szabatu podlega ścisłym rygorom.

X PUCHARKI, KUBECZKI I KIELISZKI KIDDUSZOWE

Charakterystyczne przedmioty żydowskiego kultu domowego (np. używane przy błogosławieństwie wina) i sprawowanego w świątyni. Wykonywane były przeważnie ze srebra, niekiedy złocone w warsztatach warszawskich (il. 14 - firma "Pogorzelski") bądź moskiewskich (il. 15 - złotnik R Dmitriejew (?)). Czas powstania datuje się na II poł. XIX oraz I poł. XX wieku. Kiddusz - specjalna modlitwa i ceremonia mająca na celu uświęcenie szabatu i świąt; recytowany jest on nad kubkiem wina tuż przed posiłkiem w wigilię święta.

XI BALSAMINKA

Określenie pojemnika, w którym przechowywane są różnego rodzaju wonności; przy czym ów pojemnik może mieć różnorodne kształty. Do często występujących należą te o przedstawieniach architektonicznych, np. w formie wieżyczek; zdarzają się jednak formy bardziej oryginalne (il. 34). Datuje się je przeważnie na okres XIX wieku. Wśród warsztatów można wymienić: rosyjskie (il. 26), z terenów cesarstwa austro-węgierskiego (il. 28), z terenów polskich, zaś wśród wykonawców wystarczy wymienić balsaminki sygnowane przez M. Charłapa (il. 26). (Zob. il. 26 - 34).

XII SZOFAR

Starodawny instrument dęty wykonany ze spłaszczonego rogu baraniego, zakrzywionego u dołu z lejkowatym ustnikiem wyrobionym w węższym miejscu instrumentu. Używa się go do dnia dzisiejszego w świątyni podczas obrzędów religijnych w miesiącu elul, z okazji Nowego Roku i na zakończenie Dnia Pojednania. W Izraelu używany jest również przez Żydów, by obwieścić nadejście szabatu. (II. 35)

XIII LAMPKI CHANUKOWE [chanukija]

Specjalna lampa na 8 świec, które zapala się po zachodzie słońca przez 8 kolejnych dni święta Chanuki, zaczynając od jednej i codziennie dodając jedną więcej.Czas palenia się świec i samo ich zapalanie również zostało określone specjalnymi wymogami - światła powinny się palić co najmniej pół godziny i nie wolno zapalać jednej lampy od drugiej; do tego celu służyła specjalna lampka pomocnicza zw. szames. Większość z lampek powstała w II poł. XIX wieku (II. 36 - 39). Należy również w tym miejscu dodać, iż eksponowana jest lampka pochodząca z warsztatu znanej warszawskiej firmy złotniczej Frageta, który to okaz właściwie należy do rzadkości, gdyż firma ta nie specjalizowała się w wyrobach żydowskich. Chanuka - święto obchodzone przez 8 dni począwszy od 25 dnia miesiąca kislew (ok. połowy grudnia) na pamiątkę oczyszczenia Świątyni w Jerozolimie przez Judę Machabeusza po jej zbeszczesz-czeniu przez jednego z władców seleukidzkich (Antiocha IV Epifanesa). Ze świętem tym ściśle łączy się zwyczaj zapalania świec. W Święto Chanuki jest zabroniony post i wygłaszanie mów pogrzebowych, ze względu na jego radosny charakter.

XIV ŚWIECZNIK CHANUKOWY [menorat chanuka]

Świeczniki te pełniły identyczne funkcje jak lampka chanukowa.