Obok prac Doroty Nieznalskiej nie przechodzi się obojętnie. Wystawa czasowa jest zwieńczeniem dwuletniego projektu artystki wizualnej, utożsamianej z nurtem sztuki krytycznej. Tym razem cofniemy się do czasów PRL i głośnej historii seryjnego mordercy.

Przez osiem lat był nieuchwytny. Napadał na kobiety – młode, ładne, idące do pracy lub wracające z niej. Wzniecał strach i przerażenie, głównie wśród mieszkanek ówczesnego województwa gdańskiego. Atakował od tyłu, młotkiem, zadając serię ciosów w głowę. Ofiara nie miała szans na przeżycie. „Skorpion z Pomorza”, jeden z najbardziej niebezpiecznych przestępców w polskiej historii kryminalistyki. Skazany za zabójstwo 9 kobiet (łącznie morderstw było 10, niestety zabójstwo z Semlina nie zostało sprawcy udowodnione) i 11 usiłowań zabójstw, choć łącznie dopuścił się 38 ataków na kobiety, a także zaboru mienia, kradzieży z włamaniem, przestępstw oszustwa i pomówienia. Poniósł karę śmierci, wykonaną w 1987 roku jako przedostatnia egzekucja w Polsce przed wprowadzeniem moratorium.

Pamięć o ofiarach

Minęło 40 lat od czasu zatrzymania go 31 maja 1983 roku, a tym samym zakończenia psychozy strachu. Wystawa w szczególności poświęcona jest 10 ofiarom, młodym kobietom – Joli, Irenie, Anastazji, Alicji, Cecylii, Grażynie, Wandzie, Halinie, Bożenie i Jolancie. Odwołując się do sentencji na pośmiertnym pomniku jednej z nich: „Ręka mordercy jej życie skróciła” – autorka prac na wystawie oddaje hołd Ich pamięci.

Instalacje i obiekty są próbą upamiętnienia w niekonwencjonalny sposób śmiertelnych ofiar sprawcy poprzez odtworzenie topografii miejsc zbrodni z terenu Pomorza, równocześnie zrealizowanych tam nagrań terenowych, których efektem jest utwór – pejzaż dźwiękowy, który towarzyszy wystawie. 

Wystawa powstała w oparciu o materiały archiwalne, dostępne źródła historyczne, bazuje na głośnej sprawie karnej z terenów Kociewia, Pomorza. Jest częścią lokalnej historii.

- To oczywiste, że rodziny osób zamordowanych, czy pokrzywdzonych przez sprawcę, których jest sporo, żyją i noszą w pamięci swoją traumę. One miały pośredni, czy bezpośredni kontakt z mordercą. W szczególności do tych osób, do rodzin pokrzywdzonych skierowana jest wystawa – mówi Dorota Nieznalska. 

Tytułowy Modus operandi to z łac. sposób działania. W kryminalistyce służy do opisania charakterystycznych i powtarzalnych elementów działania sprawcy czynu zabronionego. Pomaga  nie tylko łączyć ze sobą różne sprawy, ale także stanowi podstawę do stworzenia profilu kryminalistycznego, zawężającego obszar poszukiwań sprawcy. Sprawca zbrodni przedstawionych na wystawie dokonał ich na tle seksualnym i choć używał różnych narzędzi, pełniły one tę samą funkcję – zwiększały siłę i pozwalały obezwładnić ofiarę, dając sprawcy pełną kontrolę.

Wystawa porusza tematy przemocy oraz zbrodni. Mimo, iż nie prezentujemy drastycznych treści, dla osób wrażliwych wystawa może być trudna.

Kuratorki wystawy: Agnieszka Baaske, Agnieszka Barczewska

Autorka instalacji i obiektów: Dorota Nieznalska

Autor pejzażu dźwiękowego: Marcin Dymiter

Redakcja i korekta tekstów: Ewelina Ewertowska

Tłumaczenie: Dorota Powirska

Tłumacz PJM: Marcin Łuczywek

Lektorka: Urszula Morga

Opracowanie graficzne: Piotr Białas – Tata Studio

DOROTA NIEZNALSKA - Absolwentka Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Mieszka i pracuje w Gdańsku. Brała udział w wielu wystawach zbiorowych i indywidualnych w kraju i za granicą. Jej prace znajdują się w kolekcjach oficjalnych oraz prywatnych. W 2012 roku otrzymała Stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia artystyczne. W latach 2010–2017 pracowała jako wykładowczyni na Wydziale Rzeźby i Intermediów gdańskiej ASP, na tym wydziale też w 2013 roku uzyskała stopień doktora. Realizuje prace z zakresu rzeźby, instalacji, fotografii i wideo. W swoich wczesnych pracach wykorzystywała między innymi symbole religijne. Problem silnej tradycji katolickiej w Polsce łączyła z tematyką męskiej dominacji w społeczeństwie. Poruszała także kwestie tożsamości, seksualności oraz stereotypowych ról kobiet i mężczyzn. Obecnie interesują ją zagadnienia relacji społecznych i politycznych w kontekście przemocy. Realizuje projekty badawcze dotyczące miejsc pamięci, śladów pamięci/zapomnienia oraz historii.