Dynamiczny charakter współczesnego świata sprawia, że mapy i atlasy szybko tracą na aktualności. Dlatego potrzebujemy nowych, które będą zachęcać do poszukiwań nieodkrytych jeszcze znaczeń, doświadczeń i emocji. Pierwsza prezentacja wystawy Atlas nowoczesności stanowiła zaproszenie do wyprawy po ścieżkach, które prowadziły od źródeł nowoczesnego świata do współczesności. W nowej odsłonie proponujemy publiczności samodzielne wytyczenie tras z myślą o przyszłości, do której miałyby doprowadzić.

Nowoczesność. Epoka, według jednych rozpoczynająca się wraz z wybuchem rewolucji francuskiej i zwycięstwem wzniosłych idei wolności, równości i braterstwa. Według innych – czas rewolucji przemysłowej oraz rozwoju kapitalizmu dzielącego społeczeństwo na tych, którzy w pocie czoła wypracowują zyski i tych, którzy nimi dysponują.

Nowoczesność, której koniec wieszczono wiele razy, wciąż określa naszą rzeczywistość, kształtując kulturę, naukę, życie społeczne, politykę, ekonomię, a także wyobrażenia na temat nas samych. Chcąc zrozumieć siebie i  świat, który nas otacza, musimy zatem ciągle do nowoczesności wracać. Wystawa dzieł z kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi proponuje właśnie taką poznawczą podróż.

Nazwaliśmy ją Atlasem, jest bowiem zbiorem map rozrysowujących topografię nowoczesności – czasoprzestrzeni, której geograficzne i chronologiczne granice pozostają płynne i nieokreślone. Tak samo, jak w pierwszej odsłonie Atlasu mapy te odnoszą się do 14 rozpoznanych przez nas terytoriów tej czasoprzestrzeni: autonomii, eksperymentu, emancypacji, ja, kapitału, katastrofy, maszyny, miasta, muzeum, normy, tradycji, postępu, propagandy i rewolucji. Nowy Atlas zmienia jednak swój charakter – ma nie tyle opisywać rzeczywistość, ile zachęcać do tworzenia jej własnych, samodzielnych interpretacji. Tym sposobem, Atlas daje wyraz przekonaniu, że nie ma jednej nowoczesności, a wielość jej manifestacji łączy się z wielością oddziałujących na nią idei, wizji, religii, tradycji, społecznych, ekonomicznych i kulturowych kontekstów.

Atlas jest zatem również urządzeniem treningowym, które ma służyć ćwiczeniu naszej krytycznej wyobraźni. W dzisiejszym świecie, zagrożonym przez populizm, medialne manipulacje, kulturę fake newsów i post-prawdy, to właśnie krytyczność wydaje się tym elementem nowoczesnej tradycji, który przede wszystkim należy ocalić.

Wystawę otwiera wideo Igora Krenza Rzeczy, które przedstawia artystę usiłującego ciągle upadające na ziemię obrazki ponownie wieszać na swoje miejsce. Wideo w metaforyczno-ironiczny sposób komentuje daremność wszelkich prób ustalenia absolutnego i wiecznego porządku, mówiąc o konieczności nieustająco ponawianej krytycznej pracy nad istniejącymi opisami rzeczywistości. Kolejną ikoniczną dla Atlasu realizacją jest Wrzucanie piłek do jeziora Bořín w Průhonicach, Zorki Ságlovej. Akcja partycypacyjna, do udziału w której artystka zaprosiła widzów, zwraca uwagę na kojącą moc działań bezcelowych, nakierunkowanych na czystą radość, wyzwalających poczucie wolności a zarazem pobudzających do rozwijania wyobraźni. Ciemną stronę dziedzictwa nowoczesności odsłania z kolei twórczość Franka Bowlinga, artysty z Gujany Brytyjskiej, który za pomocą swoich obrazów odnosi się do historii kolonializmu, ściśle związanej z nowoczesnym projektem i światem, który się z niego wyłonił. Atlas upomina się także o inne głosy, które w nowoczesnym projekcie, mimo przenikających go emancypacyjnych idei, wciąż pozostawały tłumione – głosy kobiet oraz dyskryminowanych mniejszości. Tego rodzaju apelem są między innymi prace ORLAN, francuskiej artystki wykorzystującej ikonografię świętych i męczennic chrześcijańskich do zamanifestowania kobiecej podmiotowości. 

Atlas nowoczesności. Ćwiczenia to nie tylko kontynuacja wystawy zainaugurowanej w 2014 roku. To także kolejny etap rozpoczętych już kilkanaście lat temu prac nad kolekcją Muzeum Sztuki, których celem jest badanie, reinterpretacja i aktualizowanie znaczeń znajdujących się w niej dzieł. Kolejne prezentacje – od 2008 roku wystawiane w nowej siedzibie Muzeum Sztuki, ms² – zrywają zarówno z chronologicznym układem dzieł, jak i ideą wystawy stałej.