Oryginalność owych muzycznych obiektów, ich „duchowa natura”, uroda formy i detalu, zrodzona z kreatywności ludowego twórcy, w powiązaniu z prezentacją dźwięku i funkcją, jaką spełniały w kulturze ludu, w ich życiu codziennym, obrzędach, w powiązaniu z praktyką wykonawczą i zachodzącymi w niej zmianami – to główne założenia stałej wystawy pt. Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu.

Wystawa ta ukazuje ludowe polskie instrumentarium w interdyscyplinarnym entourageu oryginalnych obrazów i fotogramów prezentujących rysunki, grafiki, archiwalne zdjęcia dokumentujące instrument w ikonografii i przedstawiające go jako inspiratora artystów. Instrumenty prezentowane są w dwóch segmentach: w zarysach czterech podstawowych grup, respektowanego do chwili obecnej podziału wg Hornbostla i Sachsa (idiofony, membranofony, chordofony, aerofony), a także w układzie kapel reprezentujących najbardziej charakterystyczne regiony; te są wyborem z najliczniejszego zbioru polskich ludowych instrumentów, będącego w posiadaniu szydłowieckiego muzeum.

Wystawa stała – ożywiona wyobraźnią plastyka, multimediami, zaaranżowana według wspomnianego klucza instrumentologicznego i wynikającego z praktyki wykonawczej – to frapująca „instrumentoteka”, w której prezentowany muzyczny obiekt przykuwa uwagę oryginalnością formy, wzrusza wynikłą z nieudolności twórcy nieporadną brzydotą. Budząc zainteresowanie zwiedzającego, „uruchamia” potrzebę poznania instrumentu w szerszym kontekście, wiedzie ku ścieżce informacji aplikowanej w multimediach i poprzez dotyk otwiera „ukryty świat” instrumentu, dodatkowo ilustrowany umieszczoną na ekranach i panelach ikonografią, z informacjami o budowie instrumentu, jego historii i funkcji. Odpowiada na wiele pytań, np.: Dlaczego wiejscy muzycy nie kupowali nowych, fabrycznych instrumentów? Co to są „dłubane skrzypce”? Dlaczego harmonia przekonfigurowała skład wiejskiej kapeli? Czy dudy to kobza?

Wystawa szydłowiecka poprzez instrument wprowadza odbiorcę w dawny świat kultury muzycznej „włościan” XIX i 1. połowy XX w., których życie przepełnione było ciężką pracą i walką o podstawy egzystencji. Mieli oni jednak naturalną potrzebę spotykania się, wspólnego spędzania czasu. Praca, kultywowanie obrzędów religijnych, radość i smutek dnia codziennego rozwijały tkwiącą od zarania w człowieku potrzebę kontaktu z muzyką. „Inkubowała” muzykę ludu, którą ten przez wieki przekazywał z pokolenia na pokolenie metoda „słuchową”, tj. bez używania zapisu nutowego. Ta potrzeba kontaktu z muzyką generowała rozwój talentów wykonawców i budowniczych instrumentów.

Dziś instrumenty są skromnymi, ale niezwykle wyrazistymi świadkami kultury, jako wytwór ludzkiej ręki stają się kopalnią wiedzy o życiu jednostki, które je wytworzyło, ale również życiu ludzkości (K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Warszawa 1968).

dr Aneta Oborny
Dyrektor MLIM
Kurator wystawy

Przekraczając progi muzeum, zwiedzający wchodzi do Sieni Radziwiłłów, gdzie znajduje się 8 stanowisk z instrumentami „tworzącymi” składy kapel ludowych z najważniejszych polskich regionów etnograficznych. Jako pierwsza prezentowana jest Kapela z Beskidu Śląskiego i Beskidu Żywieckiego, w bliskim sąsiedztwie z Kapelą z Podhala. Dalej, przemieszczając się zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara, ukazane są tradycje instrumentalne Wielkopolski, kultywowane w uroczystych i ważnych momentach życia ludu. Prezentowane są: Kapela z Wielkopolski z kozłem białym (weselnym), Kapela z Wielkopolski z kozłem czarnym (ślubnym) i mazankami oraz Kapela z Wielkopolski z dudami. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdzie się Kapela z Wielkopolski (szamotulska). Kierując się dalej do centrum Polski widzimy jedną z najbardziej typowych, funkcjonująca od początku XX w., Kapelę z Małopolski Północnej (Radomskie), a ostatnie stanowisko zajmuje kapela funkcjonująca na południowo-wschodnich terenach Polski – Kapela z Rzeszowskiego.