Magia instrumentów. Osobliwości inwencja trzygłosowa – to wystawa znajdująca się w historycznych wnętrzach najstarszej, XV-wiecznej części Zamku Szydłowieckich i Radziwiłłów. Wystawa prezentuje unikatowe muzyczne artefakty do niedawna ukrywane w muzealnych magazynach szydłowieckiego muzeum. Łączy walory muzykologiczne z historycznymi obiektu, w którym została udostępniona.

Historyczne wnętrza zamku, unikatowo dekorowane renesansowymi polichromiami, polichromowanymi stropami kasetonowymi i renesansowymi detalami kamieniarskimi jeszcze do kwietnia 2019 r. mieściły muzealne biura i pracownie merytoryczne, które dziś znajdują się w nowym budynku Muzeum, przy ulicy Kąpielowej 8 w Szydłowcu. Teraz zamkowe komnaty zapraszają zwiedzających urodą instrumentologicznych ciekawostek – instrumentów oryginalnych i nietypowych, które prezentowane w zróżnicowanej narracji i różnych aspektach.

Konstrukcja merytoryczna wystawy odnosi się do inwencji – w tym wypadku do inwencji trzygłosowej, gatunku muzyki instrumentalnej popularnej w pierwszej połowie XVIII wieku, w czasach późnej świetności szydłowieckiego zamku. Ten krótki, kilkugłosowy, oparty na imitacji instrumentalny utwór, zainspirował do stworzenia wielowątkowej, kontrapunktycznej konstrukcji całego planu ekspozycji, jako przestrzeni wizualnej i audialnej, budowanej trójpłaszczyznowo: 1. w odniesieniu do aspektów w jakich prezentowane są instrumenty: wizualnego (oryginalność formy, zdobnictwa, konstrukcji instrumentów), dźwiękowego (brzmienie i możliwości dźwiękowe instrumentów), historyczno-społecznego (zwracającego uwagę na proweniencję instrumentów i ich historię), 2. w odniesieniu do przestrzeni ekspozycyjnej dyktującej kryteria doboru prezentowanych w nim artefaktów (historyczna estetyka tej części zamkowej przestrzeni i jej trójdzielny układ); 3. sposobów doświadczania walorów brzmieniowych instrumentów, a więc poznawania instrumentów w zakresie ich podstawowej funkcji (audio, audiowizualne, jako samodzielne doświadczenie dźwiękowe).

Nietypowa, urzekająca urodą historycznych wnętrz, zróżnicowana pod względem estetycznym trzyczęściowa przestrzeń ekspozycyjna pozwoliła w poszczególnych komnatach położyć akcent na różnego typu walory ekspozycyjne.

Komnata Staropolska

W Komnacie Staropolskiej, dekorowanej renesansowym, polichromowanym stropem kasetonowym, renesansowym fryzem, uwypuklono aspekt historyczny, prezentując najstarsze instrumenty ze zbiorów szydłowieckiego muzeum – instrumenty muzyczne typowe dla instrumentarium dworskiego czasów świetności szydłowieckiego zamku: XVII-wieczne kotły, XVIII-wieczne trąbki, różne typy instrumentów dudowych. Opowiada o nich narrator, wplatając w swój tekst informacje o historii zamku, wartości i symbolice dekoracji wnętrz, o jego dawnych właścicielach. Jego głos zsynchronizowany z efektami muzycznymi (dźwięki i melodie eksponowanych instrumentów) oraz świetlnymi, tworzy zajmującą opowieść w klimacie teatrum, w który wprowadza utwór XVII-wiecznego kompozytora Johanna Heinricha Schmelzera Polnische Sackpfeifen a Tre, zaś kończy Bauerhochzeit Leopolda Mozarta.

Komnata Intermezzo

Na osobną uwagę zasługuje tzw. Eksperymentarium Dźwięku znajdujące się w środkowej części wystawy – w Komnacie Intermezzo. Jest to przestrzeń ekspozycyjna, gdzie prezentowane są różnego typy cytry oraz instrumenty mechaniczne: m.in. XIX wieczne pozytywki płytowe i wałkowe) i zarazem przestrzeń doświadczania dźwięku instrumentów poprzez grę na wybranych chordofonach i idiofonach. Dzięki specjalnie przygotowanym dla muzeum aplikacjom można się tu przenieść w wirtualny świat muzyki. Symulatory dźwięku umożliwiają grę na gitarze lutniowej poprzez wirtualne szarpanie jej strun, czy zamykanie otworów palcowych na piszczałce dud podhalańskich. „Zagraną” melodię można nagrać, przesłać na swój telefon komórkowy i odsłuchać poza murami muzeum. Są też magiczne skrzynki kryjące we wnętrzu instrumenty muzyczne, kolorowe pufopuzzle do układania wielkoformatowych obrazów, na których można też odpocząć oglądając film edukacyjny. oraz led light pady do szkicowania instrumentów.

Komnata Lutnicza

W Komnacie Lutniczej dekorowanej renesansowymi i empirowymi polichromiami, prezentującej osobliwe chordofony (instrumenty smyczkowe), z uwypukleniem ich estetyki, artystycznego kunsztu – gitary lutniowe, mandoliny neapolitańskie, portugalskie, skrzypce hybrydyczne, w tym skrzypce ludowe o nietypowych formach – zwiedzający za pomocą interaktywnej batuty może ożywić znajdujące się w gablotach instrumenty, a pobudzając do grania instrument znajdujący się na obrazie (harfa) znajdzie się w świecie dźwięków szydłowieckiego zamku z pierwszych dziesiątków lat XIX wieku, słysząc Walca, który napisał w Szydłowcu niemiecki kompozytor Heinrich Gerhadt Lenz, być może podczas pobytu w szydłowieckim zamku u ostatniej jego właścicielki, księżnej Anny Sapieżyny.

Historyczny duch ekspozycji, unikatowość starannie wyselekcjonowanych obiektów instrumentologicznych, interaktywność podkreślająca jej wymiar dydaktyczny, w połączeniu z jej złożonością, urozmaiconą narracją, wielowymiarowością w jakiej pokazywane są instrumenty, tworzą wystawę instrumentologiczną o szczególnym charakterze.

Każdy zwiedzający może na niej poczuć się muzykiem, kompozytorem i dyrygentem.