TROPY KRĘGOWCÓW Z WIÓR

W Wiórach występują czerwone piaskowce, mułowce i iłowce sprzed około 245 milionów lat, z wczesnego triasu, czyli z okresu rozpoczynającego erę mezozoiczną. Są to osady dawnych rzek i jezior (osady koryt rzecznych, glifów krewasowych, równi zalewowych, różnych stref środowiska limnicznego), które istniały wówczas na obszarze dzisiejszych Gór Świętokrzyskich. W rejonie tych prehistorycznych zbiorników wodnych żyła zróżnicowana fauna zwierząt kręgowych, która pozostawiła po sobie bardzo liczne tropy obserwowane dzisiaj w skałach, czyli w skamieniałym osadzie.

Tropy w Wiórach odkryte zostały w roku 1980 przez paleoichnologa Tadeusza Ptaszyńskiego. Zadania zgromadzenia i zabezpieczenia tych skamieniałości, które wykopywane były na terenie budowy zapory wodnej w Wiórach, podjął się geolog Kazimierz Rdzanek. W ciągu trwających ponad dwadzieścia lat prac ochronnych i dokumentacyjnych zgromadzona została z rejonu Wiór kolekcja licząca około 5000 okazów paleontologicznych i geologicznych. Ten bardzo cenny zbiór skamieniałości śladowych przechowywany jest obecnie w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach oraz Instytucie Paleobiologii Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Badania wykonane przez Tadeusza Ptaszyńskiego doprowadziły do zidentyfikowania Prorotodactylus czyli przodków dinozaurów, pterozaurów oraz krokodyli. Podobne skamieniałości odkryte zostały w skałach wczesnotriasowych już w XIX wieku na obszarze Europy, głównie na terenie dzisiejszych Niemiec. Tropy z Wiór są jednak najstarszym dotychczas odkrytym na świecie zespołem śladów triasowych archozaurów. Jest to więc bardzo unikatowy i niezwykle cenny dla nauki zbiór skamieniałości śladowych – tropów zwierząt z okresu bezpośrednio poprzedzającego świat majestatycznych dinozaurów.

Wiele wspaniałych, wręcz spektakularnych okazów z Wiór wyeksponowanych zostało na stałej wystawie tematycznej w Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach. Na ekspozycji można zobaczyć między innymi odciski łap z zachowanymi śladami pazurów i łuskowatej gadziej skóry. Kilka okazów z Wiór można również zobaczyć w Muzeum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

TROPY DINOZAURÓW Z OSADÓW JURAJSKICH GÓR ŚWIĘTOKRZYSKICH

Pierwsze tropy dinozaurów w regionie świętokrzyskim odkryte zostały w 1959 roku przez Władysława Karaszewskiego, pracownika Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Od połowy lat osiemdziesiątych trwają systematyczne prace badawcze nad tropami dinozaurów z regionu świętokrzyskiego, prowadzone przez Gerarda Gierlińskiego, Grzegorza Pieńkowskiego i Grzegorza Niedźwiedzkiego. Rozpoznanych już zostało ponad dziesięć stanowisk z występowaniem śladów dinozaurów. Tropy znalezione zostały w osadach rzecznych, jeziornych i plażowych w różnych odcinkach czasowych okresu jurajskiego. Najstarsze odkrycia liczą około 205 milionów lat, a najmłodsze 150 milionów lat.

W okresie jurajskim obszar Gór Świętokrzyskich zamieszkiwały zróżnicowane fauny dinozaurów. We wczesnej jurze żyły drapieżne ceratozaury takie jak dilofozaur, celofyz, wczesne allozaury, duże roślinożerne zauropody oraz wczesne dinozaury ptasiomiedniczne, które w czasie swojego późniejszego ewolucyjnego rozwoju przekształciły się w stegozaury oraz dinozaury pancerne. Z osadów późnojurajskich znane są ślady allozaurów, roślinożernych zauropodów oraz ptasiomiednicznych ornitopodów i stegozaurów.  

W Muzeum Przyrody i Techniki w Starachowicach obejrzeć można tropy dinozaurów z takich stanowisk jak Sołtyków, Zapniów, Błaziny, Wierzbica i Bałtów. Najciekawszymi eksponatami w tej kolekcji są ślady dużych dinozaurów drapieżnych (z ichnorodzaju Megalosauripus), wczesnych allozaurów, które odkryte zostały w osadach wczesnojurajskich w Sołtykowie. Bardzo interesujące są również prezentowane na stałej wystawie ślady późnojurajskich dinozaurów drapieżnych (z ichnorodzaju Megalosauripus), roślinożernych zauropodów (z ichnorodzaju Brontopodus) oraz stegozaurów zachowane w skamieniałych osadach wapiennych z bardzo płytkich stref zbiorników morskich.

GRUPA ROBOCZA PSTREGO PIASKOWCA

Przy Muzeum Przyrody i Techniki działa Grupa Robocza Pstrego Piaskowca w składzie: Grzegorz Niedźwiedzki (Uniwersytet w Uppsali, Szwecja), Tadeusz Ptaszyński (Warszawa), Maciej Małkiewicz (Sandomierz). Zadania grupy związane są z rozpoznaniem paleontologicznym osadów pstrego piaskowca z regionu świętokrzyskiego (zdjęcia w galerii). Szczególnie interesującym obiektem badań dla Grupy są skamieniałości śladowe kręgowców, czyli tropy zwierząt utrwalone w skamieniałym osadzie (zdjęcia w galerii). Członkowie Grupy prowadzą wymianę poglądów na tematy geologiczne z badaczami z Niemiec, Węgier i Wielkiej Brytanii.