Pierwsze piętro podzielono na trzy działy.W łączniku wyeksponowano ważniejsze wydarzenia z historii miasta i okolicy z okresu I Rzeczypospolitej do końca XIX w. z uwydatnieniem wielokulturowości Złotowa i Ziemi Złotowskiej. Dokumentuje to dwutomowa kronika in folio (do wglądu) oraz zgromadzone muzealia.Najcenniejszymi eksponatami są reprezentacyjne, owalne portrety dawnych właścicieli Złotowa, Marianny i Andrzeja Karola Grudzińskich – właścicieli Złotowa z II połowy XVII w., fundatorów złotowskiej fary o bogatym wystroju barokowym. Dramatyczne dzieje tego okresu, bezpośrednio związane z Grudzińskim, ilustrują dwie grafiki: „Kapitulacja pod Ujściem” 1655 r. oraz grafika „Złotów i Stare Drawsko” 1657 r. – rycina dwudzielna Dahlbergha, ukazująca Złotów w trakcie szwedzkiego oblężenia.Oryginalnym dokumentem świadczącym o polskich właścicielach miasta jest pisany na pergaminie przywilej z 1764 r. dla miejscowego Żyda Icka, wystawiony przez Annę Działyńską.Okres I Rzeczypospolitej reprezentuje kolekcja rzeźb pochodząca z kościoła w Sławianowie, kościoła w Radawnicy („Św. Tekla z połowy XVIII w. oraz „Chrystus Zmartwychwstały”) oraz „Alegorie” – para rzeźb z drewna lipowego naturalnej wielkości z XVIII w. Z przełomu XVIII/XIX w. pochodzi polichromowana rzeźba drewniana Św. Stanisława Kostki – patrona młodzieży.

Schyłek I Rzeczypospolitej reprezentuje obraz olejny z dawnego ołtarza „Św. Trójca” – przykład lokalnego warsztatu pogranicza wielkopolsko – kaszubskiego. Obraz jest po konserwacji, oprawiony współcześnie. Ozdobą kolekcji jest portret sołtysa wsi Tarnówka, Krzysztofa Nehringa z drugiej połowy XVIII w., nawiązujący do sarmackich portretów szlacheckich. Obraz (płótno – olej) stanowi dar kościoła w Tarnówce. Obraz jest oprawiony i po konserwacji.

W skład muzealiów dawnej Rzeczypospolitej z naszego terenu wchodzi żelazna skrzynia pochodząca z Kleszczyny, ważąca pięćdziesiąt cztery kilogramy. Skrzynia została wykonana z blachy stalowej, zamykana na kłódkę, opatrzona dwiema antabami na kłódki oraz unikalnym mechanizmem ryglowym z szesnastoma zatrzaskami, zamaskowanymi ażurowym ornamentem groteskowym.

Część historyczną uzupełniają eksponaty wystroju dawnego pałacu Działyńskich (Hohenzollernów) – fotele z bogatą snycerką. Na uwagę zasługują również: kufel posrebrzany z wieczkiem. Nagroda za udział w wystawie hodowlanej w Złotowie w 1924 r., z licznymi medalionami na licu. Puchar srebrny Bractwa Kurkowego z Wyrzyska z roku 1851 o cechach późnorokokowych.

Czasy zaboru pruskiego dokumentują mapy Złotowa i kilku okolicznych wsi z końca XVIII w. i początku XIX w. Na szczególną uwagę zasługuje mapa – plan sytuacyjny Złotowa (Flatow) z 1810 r., gdzie bardzo szczegółowo przedstawiono topografię miasta, ulice, budynki wraz
z wyczerpującą legendą. Mapę rozrysowano na papierze czerpanym z filigranem.

Z końca XVIII w. na uwagę zasługuje duża, bardzo szczegółowa mapa katastralna wsi Święta, na której uwzględniono ówczesnych właścicieli gruntów. Mapa jest oprawiona, po konserwacji, znajduje się w ekspozycji stałej muzeum. Z lat siedemdziesiątych XIX w. muzeum posiada dużą mapę miasta (Stadt Flatow) z bardzo dokładnymi odniesieniami. Na uwagę zasługuje również duża mapa ścienna Powiatu Złotowskiego (okres międzywojnia) ówczesnego burmistrza miasta Złotowa K. F. Brandta. Mapa również jest po konserwacji. Kolekcję zamyka plan złotowskiego Zwierzyńca (Tiergarten) z początku XIX w. sporządzony przez wybitnego europejskiego architekta krajobrazu J. P. Lenne.

Zgromadzono tu również pojedyncze eksponaty, które zdobiły ongiś gmachy publiczne miasta. Muzeum posiada skromną kolekcję białej broni: szable francuskie i pruskie, bagnety z XIX w. i początku XX w., oraz pałasz kawalerii pruskiej z 1889 r., używany w powstaniach – Wielkopolskim i Śląskim. Z okresu polskiego pochodzi pistolet skałkowy (uszkodzony), wyparty z początkiem XIX w. przez pistolety kapiszonowe. Muzeum eksponuje witraż z herbem Złotowa (uszkodzony) z budynku starostwa z początku XX w., oraz zdemontowany z wieży złotowskiego ratusza pierwszy wiatrowskaz – chorągiewkę z herbem miasta z podobnego okresu.

Ciekawym obiektem jest rzeźba portretowa pochodząca z dawnego Pałacu Myśliwskiego Hohenzollernów z Kujania, przedstawiająca postać Ludwiga van Beethovena kutego w granicie, obecnie wmurowana w niszę magazynu muzealnego. Muzealne lapidarium zawiera kilka kamieni nagrobnych, w tym macew wykonanych w okresie międzywojennym i wcześniej przez miejscowych kamieniarzy. Doskonałym przykładem jest ostatnio zainstalowana na I piętrze macewa z 1909 r. (czarny marmur) Cecylie Lewy z napisami hebrajskimi i niemieckimi (gotyk). Obok znajduje się makieta złotowskiej synagogi.

Zasadniczą część stanowi salonik mieszczański z rekonstrukcją wnętrza z międzywojnia. Z początku XX w. pochodzą meble, jednolite stylowo oraz zegary, a także owalny, dwuczęściowy, zdobiony piecyk salonowy na naftę z końca XIX w. Wnętrze zdobi malarska interpretacja złotowskiego zamku z grafiki Dahlbergha wykonana przez znanego poznańskiego artystę Adama Batyckiego z 1927 r. Z przełomu wieku pochodzą również: ozdobne fotele, owalny stolik, obrazy, kolekcja fotografii miasta i dawnych jego mieszkańców. W saloniku uwagę zwraca młoda para, w tym panna młoda w charakterystycznej czarnej sukni, w której złotowianki „szły do ołtarza” od połowy XIX w. aż do początku XX w.

Kolekcja porcelany zawiera m. in. talerzyk ażurowy z widokiem ratusza w Złotowie, popielniczkę (uszkodzona) z wizerunkiem ratusza, talerzyk z herbem Złotowa, talerzyk ażurowy z Koenigsberg, wypukłe foto z Tiergarten (Berlin). Obiekty te pochodzą głównie z początku XX w. Od niedawna w zbiorach muzealnych znajduje się bogaty zbiór pocztówek z powiatu złotowskiego od końca XIX w. do 1945 r. zakupiony od prof. Joachima Zdrenki.

Trzecia przestrzeń na piętrze to Sala Rodła. Walka ludności rodzimej o prawo do własnego języka, kultury oraz powrót Ziemi Złotowskiej do Macierzy to historia 173 lat zaborów oraz działalności Związku Polaków w Niemczech. Szczególnie aktywnie uwidaczniało się to w okresie międzywojennym. Ludność krajeńska, świadoma swojej polskości, masowo zrzeszała się w polskich organizacjach i stowarzyszeniach, aby przeciwstawić się fali germanizacyjnej.

Wymienionym zagadnieniom poświęcona jest sala ekspozycji historycznej ukazującej w szerokim przekroju bogatą działalność Związku Polaków w Niemczech, ks. dra Bolesława Domańskiego, polskich instytucji gospodarczych i społecznych na Złotowszczyźnie. Prezentowane są materiały archiwalne dokumenty, legitymacje, fotogramy z imprez organizowanych przez ZPwN. Wiele eksponatów dotyczy szkolnictwa polskiego w okresie międzywojennym – zdjęcia archiwalne uczniów i nauczycieli katolickich szkół polskich, świadectwa szkolne. Uzupełnieniem jest prasa polonijna: „Polak w Niemczech”, „Młody Polak w Niemczech”, ”Gazeta Olsztyńska” oraz dziennik V Dzielnicy – „Głos Pogranicza i Kaszub”, redagowany przez Jana Łangowskiego. Wśród młodzieży polskiej ożywioną działalność prowadziło Towarzystwo Młodzieży Polskiej na Pograniczu, które propagowało i upowszechniało czytelnictwo polskiej prasy i książki, organizowało zespoły teatralne i śpiewacze, zachęcając równocześnie do kultywowania rodzimych tradycji. W sali „Rodła” prezentowane są sztandary Polskich Towarzystw Młodzieży, zdjęcia z organizowanych imprez. Młodzież polska zrzeszała się również w klubach sportowych, których na terenie powiatu była znaczna ilość. Na wystawie eksponowane są również harcerskie dokumenty, emblematy, fotogramy, publikacje dla harcerzy, potwierdzające bardzo aktywną działalność harcerstwa polskiego w Niemczech.

Po wybuchu II wojny światowej nastąpiły masowe wydalenia Polaków z Ziemi Złotowskiej z zakazem powrotu. Zlikwidowano polskie spółdzielnie, instytucje kulturalno-oświatowe, szkoły. Wielu patriotów złotowskich zginęło w obozach koncentracyjnych.