Na wystawie prezentujemy znanych i lubianych bohaterów animowanych filmów dla dzieci. Pokazujemy ich w oryginalnej postaci: miś Uszatek, Pingwin Pik-Pok, miś Colargol i Muminki jako lalki, które wystąpiły w filmach, a Reksio, Bolek i Lolek, Smok Wawelski i Bartolini Bartłomiej herbu Zielona Pietruszka, koty Filemon i Bonifacy oraz wróbelek Ćwirek jako celuloidy (czyli rysunki na przezroczystych foliach). Animowane bajki powstały w łódzkim Studiu Małych Form Filmowych Se-Ma-For, w Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej, Studiu Filmowym Anima-Pol w Łodzi i Studiu Miniatur Filmowych w Warszawie. Osoby niewidzące i słabowidzące dzięki tyfloformom mogą poznać bohaterów ekspozycji poprzez dotyk.

Lalki i rysunki

Przestrzeń wystawy jest podzielona na 10 kubików, poświęconych bohaterom dobranocek, wieczorynek oraz filmów kinowych. Ekspozycja składa się z dwóch ścieżek: animacji lalkowej oraz animacji rysunkowej. W części poświęconej animacji lalkowej są prezentowane bajki z łódzkiego Se-Ma-Fora takie jak: „Mały pingwin Pik-Pok”, „Przygody misia Colargola”, „Przygody misia Uszatka”. Można zobaczyć lalki wykorzystane w animacji oraz oryginalne projekty scenografii.

W części poświęconej semaforowskim Muminkom, nakręconym według książek Tove Jansson, na zwiedzających czeka tajemnicza torebka Mamy Muminka. Zostały w niej ukryte oryginalne półpłaskie lalki z dobranockowego serialu oraz slajdy z kadrami z animacji.

Część ekspozycji poświęcona misiowi Colargolowi przypomina jego podróże po świecie z magiczną walizką – Colargol szukał na różnych kontynentach przyjaciela – szczurka Hektora. Prezentujemy oryginalne lalki, projekty postaci Hektora i jego kuzynów z Ameryki, Afryki czy Australii, zaprojektowanych przez Tadeusza Wilkosza. Z kolei w pokoju misia Uszatka zwiedzający oglądają scenopis obrazkowy oraz lalkę tytułowego bohatera.

Bohaterowie animacji rysunkowej zajmują drugą część wystawy. Studio Filmów Rysunkowych z Bielska-Białej reprezentują Reksio, Bolek i Lolek oraz postaci z „Porwania Baltazara Gąbki” Stanisława Pagaczewskiego. Na wystawie można wejść do budy Reksia i dołączyć do bohaterów odcinka „Reksio i wrona”. Kto lubi dźwięki i hałasy, może, przy pomocy specjalnej tablicy manipulacyjnej, zagrać własny koncert. Przedstawiamy również produkcje rysunkowe z Se-Ma-Fora: „Zaczarowany ołówek”, „Dziwny świat kota Filemona”, „Przygód kilka wróbla Ćwirka”. Najmłodszą na wystawie animacją jest „Pamiętnik Florki” (2014-2018) wyprodukowany przez łódzkie Studio Anima-Pol, łączący tradycyjną animację z techniką komputerową. Z kolei najstarszy eksponat na wystawie to celuloid z „Polki” Macieja Sieńskiego z 1948 roku. 

„Pałac pełen bajek” w zamyśle twórców ekspozycji ma jednocześnie bawić i dostarczać w atrakcyjnej formie wiedzę na temat filmów animowanych, ich twórców oraz technik stosowanych w realizacji. Wśród interaktywnych elementów wystawy zwiedzający znajdą uproszczony wieloplan (stół animacyjny), który pomaga zrozumieć proces powstawania animacji rysunkowych i lalkowych.  Wystawa jest również hołdem dla twórców filmów animacyjnych. Dzięki archiwalnym zdjęciom przyjrzymy się m.in: Janinie Hartwig przy pracy nad „Przygodami misia Colargola”, Jadwidze Kudrzyckiej przy wieloplanie, podczas pracy nad „Opowiadaniami Muminków”, Marianowi Kiełbaszczakowi na planie filmu „Maurycy i Hawranek” oraz Tadeuszowi Wilkoszowi na planie „Smoka Barnaby”.

Krótko o początkach polskiej animacji

Rok 1946, Łódź. Zenon Wasilewski i Ryszard Potocki, entuzjaści łączenia dziesiątej muzy ze sztuką plastyczną, w małym pokoiku przy Kilińskiego 210 pracują nad pierwszymi animowanymi krótkimi filmami. Są wśród nich „Paweł i Gaweł” Potockiego oraz „Ruch to zdrowie” Wasilewskiego. Z wymienionych twórców, wierny tworzeniu animacji, pozostaje Zenon Wasilewski, którego film „Za Króla Krakusa” (1946, premiera kinowa 1947) uznawany jest za początek polskiej profesjonalnej animacji. Potocki swoje zawodowe życie poświęcił próbom stworzenia instytucjonalnych warunków do pracy nad filmem animowanym. Tak powstało Studio Filmów Kukiełkowych. W następnych latach przeobraża się kolejno w Oddział Filmów Kukiełkowych i Oddział Filmów Rysunkowych przy Wytwórni Filmów Fabularnych w Łodzi (od 1950 do 1955) oraz Studio Filmów Lalkowych z siedzibą w Tuszynie (Oddział przy WFF w Łodzi, od 1956), by od 1961 roku nosić nazwę Studio Małych Form Filmowych Se-Ma-For. 

Przez wiele lat znakami rozpoznawczymi Studia byli bohaterowie seriali: miś Colargol, kot Filemon, miś Uszatek czy Muminki. W Se-Ma-Forze powstały także pełnometrażowe filmy animowane, wyświetlane w kinach:„Colargol zdobywca kosmosu” (1978, Tadeusz Wilkosz), „Colargol na Dzikim Zachodzie” (1979, Edward Sturlis), „Szczęśliwe dni Muminków” (1983, Lucjan Dembiński, Krystyna Kulczycka, Jadwiga Kudrzycka, Dariusz Zawilski), „Zima w dolinie Muminków” (1986, Lucjan Dembiński, Krystyna Kulczycka, Jadwiga Kudrzycka), „Niezwykłe przygody pluszowych misiów” (1990, Tadeusz Wilkosz) oraz „Mamo, czy kury potrafią mówić?” (1997, Tadeusz Wilkosz). Wśród twórców związanych z Se-Ma-Forem warto wymienić takie nazwiska jak: Włodzimierz Haupe, Halina Bielińska, Teresa Badzian, Jerzy Kotowski, Lidia Hornicka, Janina Hartwig, Lucjan Dembiński, Jadwiga Kędzierzawska, Janusz Nasfeter, Lechosław Marszałek, Marian Kiełbaszczak, Stanisław Lenartowicz, Zbigniew Rybczyński, Piotr Dumała, Marek Skrobecki czy Zbigniew Kotecki. Realizacje Studia nagradzano zarówno w Polsce, jak i za granicą (m.in. festiwale w Krakowie, Wenecji, Paryżu i Annecy). Najważniejszym wyróżnieniem Se-Ma-Fora jest Oscar za autorskie „Tango” Zbigniewa Rybczyńskiego (1980, Oscar w 1983).  Se-Ma-For, decyzją Komitetu Kinematografii, przestał działać jako przedsiębiorstwo w listopadzie 1999 roku. Grupa byłych pracowników Studia na czele ze Zbigniewem Żmudzkim, założyła spółkę pod nazwą SE-MA-FOR Produkcja Filmowa Sp. z o.o. Największym sukcesem nowego SE-MA-FORA został „Piotruś i Wilk” (2006, reż. Suzie Templeton, ze scenografią Marka Skrobeckiego); koprodukcja z firmą Break Thru Films uhonorowana Oscarem w 2007 w kategorii Najlepszy krótkometrażowy film animowany. Działalność „nowego” SE-MA-FORA zakończyła się w 2018 roku.

Nie tylko Se-Ma-For

Na mapie polskiej animacji ważne są także inne ośrodki filmowe. Studio Filmów Rysunkowych powstało w 1947 roku w Katowicach, zostało przeniesione do Wisły, a następnie do Bielska-Białej. Specjalizowało się w produkcji filmów przeznaczonych dla młodszej widowni. Dużą popularnością cieszyły się przygody Bolka i Lolka oraz psa Reksia realizowane przez Władysława Nehrebeckiego i Lechosława Marszałka. W 1989 roku działalność rozpoczyna Studio Filmowe Anima-Pol (od 1991 już nie jako spółka polsko-francuska, a prywatne przedsięwzięcie Jadwigi Wendorff i Pawła Wendorff). Dla TVP zrealizowano tu kilkadziesiąt seriali i programów edukacyjnych, łącznie ponad 1000 odcinków. Filmy animowane powstawały również w Studiu Miniatur Filmowych w Warszawie (początkowo jako oddział SFR w Bielsku-Białej), w firmach Centra Studio Łódź, STO Films Ltd. Łódź, Studiu Filmów Animowanych w Krakowie oraz TV Studiu Filmów Animowanych sp. z o.o. w Poznaniu.