Mikołaj Kopernik jest postacią powszechnie znaną. Przez wieki jego życie było i jest do dzisiaj przedmiotem zainteresowania historyków, astronomów i osób zwyczajnie próbujących zgłębić jego geniusz. Badania i dociekania na temat życia i działalności Kopernika zawsze nasilały się w okresie obchodów okrągłych rocznic jego urodzin. Wówczas powstało wiele publikacji i przedmiotów upamiętniających postać astronoma.

Frombork jest miejscem, w którym Mikołaj Kopernik spędził 30 lat swojego życia. Zachowały się tutaj budynki, w których przebywał i pracował – katedra, kapitularz, wieża, którą nabył na mieszkanie. Nie zachowały się przedmioty ruchome, które były jego własnością. Wystawa „Mikołaj Kopernik – życie i dzieło” przedstawia postać astronoma na tle epoki, poprzez publikacje, mapy, monety i inne przedmioty, które w tym czasie powstały i były używane. A także poprzez jego wizerunki i przedstawienia scen z jego życia, które powstały dla upamiętnienie wielkiego uczonego.

Wystawa prowadzi zwiedzającego od stereotypu Mikołaja Kopernika zapatrzonego w niebo ze swojej wieży, przez różne rodzaje jego działalności, do obrazu człowieka, który poświęcał astronomii każdą wolną chwilę i dzięki tej pasji zapisał się w historii jako twórca teorii heliocentrycznej.

Ekspozycję otwiera galeria portretów Mikołaja Kopernika. Prezentujemy tu kopie najstarszych i najbardziej znanych malarskich portretów uczonego i oryginalne wizerunki graficzne ze zborów naszego muzeum. Obok nich rzeźbiarskie przedstawienia uczonego.

Z sali wizerunków przechodzimy na ekspozycję, która chronologicznie prowadzi nas przez życie i działalność Mikołaja Kopernika. Rozpoczynamy od młodości – lat nauki i podróży, które po opuszczeniu Torunia Mikołaj Kopernik spędził w Krakowie i we Włoszech. Po zdobyciu tytułu doktora prawa kanonicznego i prawa wykonywania zawodu lekarza przybył na Warmię, aby początkowo przebywać na dworze biskupa Łukasza Watzenrode w Lidzbarku Warmińskim.

Przedstawiamy Warmię, która od 1466 r. należała do Prus Królewskich. Na mapie Warmii zaznaczamy główne miejsca pobytu M. Kopernika : Lidzbark Warmiński – na dworze bpa Łukasza, Olsztyn – administrator dóbr kapituły, Frombork – miejsce pracy i obserwacji.
Opisujemy warmińską kapitułę katedralną i działalność publiczną Mikołaja Kopernika pełniącego urząd kanonika pod rządami biskupów: Łukasza Watzenrode, Fabiana Luzjańskiego, Jana Dantyszka, Maurycego Ferbera. Najbardziej znaną funkcją pełnioną w kapitule przez uczonego jest urząd administratora dóbr i związany z tym pobyt na zamku w Olsztynie.

Wystawa kolejno prowadzi zwiedzającego przez różne aspekty działalności uczonego.Przedstawiamy Mikołaja Kopernika jako kartografa, lekarza, ekonomistę i astronoma.
Współpracował z Bernardem Wapowksim, ojcem polskiej kartografii, przy opracowywaniu mapy Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego.Leczył biskupów i kanoników, ale był także lekarzem zarazowym, gdy w 1519 r. epidemia zagrażała północnej Warmii – okolicom Braniewa i Fromborka. Jako ekonomista sformułował prawo powtórzone niezależnie w połowie XVI stulecia przez angielskiego ekonomistę Tomasza Greshama – głoszące iż pieniądz gorszy ( z lichego kruszcu) wypiera z obiegu pieniądz lepszy, stało się podstawą do spojrzenia społeczeństwa na zachodzące kryzysy gospodarcze z punktu widzenia prawideł obrotu pieniężnego.

Astronomię Mikołaj Kopernik uprawiał z zamiłowania. Na wystawie prezentujemy rekonstrukcje używanych przez niego instrumentów, ustawione na zainscenizowanym „pavimentum” (tarasie obserwacyjnym), faksymile rękopisu „De revolutionibus” i wydanie dzieła. Sformułowana prze z Kopernika teoria heliocentryczna zapoczątkowała zmiany w postrzeganiu budowy wszechświata. Żaden z uczonych nie mógł być wobec niej obojętny. Na wystawie prezentujemy portrety tych uczonych, którzy przyczynili się do powstania współczesnego obrazu świata: Tycho Brahe, Jana Keplera, Galileusza, Izaaka Newtona.

Wystawa pokazuje postać Mikołaja Kopernika, który żył w określonej rzeczywistości. Badania naukowe były częścią jego życia wypełnionego codziennymi obowiązkami ale to właśnie one zapewniły mu szczególne miejsce wśród uczonych i pamięć potomnych.

Kurator wystawy: Małgorzata Czupajło
Realizacja techniczna wystawy: Andrzej Długołęcki, Dariusz Grzesiak, Paweł Chorostian
Tłumaczenie wystawy na j. angielski: Małgorzata Fowler