Galeria Sztuki Polskiej od XVI do XVIII wieku gromadzi zabytki sztuki – malarstwa i rzeźby – powstałe w okresie XVI–XVIII wieku, a także dzieła późniejsze, będące XIX– czy XX–wiecznymi kopiami zabytków nowożytnych, często pochodzące z ważnych kolekcji szlacheckich czy rezydencji ziemiańskich oraz wykonane przez artystów miejscowych na terenach Rzeczypospolitej, zarówno w jej historycznym, jak i obecnym kształcie. Do Galerii przynależą dzieła powstałe za panowania władców elekcyjnych Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w szczególności w okresie od 1576 roku – od początku panowania Stefana Batorego do 1763 roku – do końca epoki saskiej.

W jej obręb wchodzą muzealia z historycznych zbiorów: Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Historische Gesellschaft für die Provinz Posen, Provinzial – Museum, Kaiser – Friedrich – Museum, kolekcji gołuchowskiej, dawnego poznańskiego Muzeum Miejskiego oraz bezpośredniego instytucjonalnego poprzednika Muzeum Narodowego w Poznaniu – Muzeum Wielkopolskiego.

Na całokształt kolekcji Galerii składają się prace o tematyce religijnej, historycznej, alegorycznej i rodzajowej. Szczególne miejsce zajmują w niej reprezentacyjne portrety szlacheckie, które nie tylko dokumentują wygląd postaci historycznych, ale także są skarbnicą wiedzy na temat dawnych strojów oraz staropolska sztuka funeralna, na którą składają się: zespół portretów trumiennych, upamiętniających zarówno katolików, jak i protestantów, współtworzony przez epitafia, tablice herbowe oraz inskrypcyjne, a także dzieła sakralne. O wyjątkowości Galerii świadczą wyróżniające się ikonografią zabytki wycofane z kultu, pochodzące z wyposażenia rozebranych czy przebudowywanych świątyń.

Znaczące dzieła sztuki przynależące Galerii Sztuki Polskiej od XVI do XVIII wieku prezentowane są w dwóch salach, na parterze tzw. Starego Gmachu Galerii Malarstwa i Rzeźby.

W większej, podzielonej kolumnami na trzy sektory, oglądać możemy kolejno portrety szlacheckie, malarstwo sakralne oraz zabytki historyczno-alegoryczne. Całość prezentacji uzupełniają rzeźby. Na ekspozycji znajdują się prace, które wyszły spod pędzla artystów podręcznikowych, takich jak: Bartłomiej Strobel mł., Augustyn Mirys, Hermann Han mł., Andreas Stech czy Adolf Boy.

W mniejszej sali mieści się ekspozycja staropolskiego malarstwa funeralnego. Galeria jest jedyną w Polsce publiczną kolekcją muzealną, która w sumarycznym ujęciu eksponuje ponad sześćdziesiąt portretów trumiennych.

Konterfekty osoby nieboszczykowej, jak nazywano niegdyś portrety trumienne zamawiano dość powszechnie w XVII i XVIII wieku na terenach Rzeczypospolitej. Na terenach dawnej Wielkopolski zachowało się ich najwięcej. Charakterystyczny sześcio- bądź ośmioboczny kształt wynikał z ich pierwotnej funkcji. Wykonywano je na potrzeby uświetnienia sarmackich ceremonii pogrzebowych i przytwierdzano do wezgłowia trumny. Po stronie przeciwnej umieszczano inskrypcję. Do dłuższych boków trumien mocowano natomiast tablice herbowe.

Portrety trumienne powstawały w warsztatach malarzy cechowych. Osoby portretowane oddawano na nich bardzo realistycznie i zawsze z otwartymi oczami. Portrety trumienne malowano farbami olejnymi na blasze miedzianej, ołowianej bądź cynowej. Do wyjątków należą wizerunki malowane na drewnie albo posrebrzane.

Tło na portretach trumiennych jest najczęściej gładkie, srebrne. Czasami w tym miejscu podaje się inicjały sportretowanego czy też imię i nazwisko wraz z informacją, w którym roku umarł lub ile miał wówczas lat. Informacji tej może towarzyszyć także herb. Bardzo rzadko uzupełnieniem kompozycji są przedstawienia religijne.

Zabytki z Galerii eksponowane są także na stałych ekspozycjach prawie wszystkich oddziałów Muzeum Narodowego w Poznaniu:  w Muzeum Sztuk Użytkowych, w Muzeum Historii Miasta Poznania, w Wielkopolskim Muzeum Wojskowym, w Muzeum Zamku w Gołuchowie, w Muzeum Pałacu w Rogalinie oraz w Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie.