Historia kolekcji Muzeum Narodowego w Poznaniu rozpoczyna się w 1857 roku. Powstało wtedy Muzeum Starożytności Polskich i Słowiańskich. Kształt zbioru, w dużym stopniu, określił dar Seweryna Mielżyńskiego. Przekazał on w 1870 roku blisko 300 obrazów powstałych na przełomie XVIII i XIX wieku oraz ogromny zespół rycin i rysunków. Dzięki Mielżyńskiemu muzeum stało się muzeum sztuki. Po 50 latach najbardziej wartościowe płótna zdeponowane zostały w zbiorach Muzeum Wielkopolskiego. Po II wojnie światowej włączono je do kolekcji Muzeum Narodowego. Dziś stanowią trzon ekspozycji poświęconej sztuce oświecenia i klasycyzmu.

Drugą, równie istotną kolekcją, tworzącą muzealny zbiór są dzieła z Fundacji im. Raczyńskich przy Muzeum Narodowym w Poznaniu. Zasadnicza ich część pochodzi z Galerii Rogalińskiej Edwarda Aleksandra Raczyńskiego. Ten, liczący kilkaset dzieł zespół, powstał na przełomie XIX i XX wieku w Rogalinie koło Poznania. Eksponowany jest tam w przypałacowej galerii. Z tych zasobów wywodzi się 30 obrazów, które pokazujemy w Galerii Sztuki Polskiej. Są wśród nich obrazy Jacka Malczewskiego, z takimi arcydziełami jak Błędne Koło. Tej kolekcji muzeum poznańskie zawdzięcza także wiele cennych dzieł sztuki Młodej Polski.

W swojej długiej historii, kolekcja wzbogacana była darami osób prywatnych, instytucji oraz samych artystów. Po II wojnie światowej możliwe stały się także zakupy, które powiększyły zbiory o dzieła kolorystów, zwłaszcza obrazy Tytusa Czyżewskiego, Artura Nachta-Samborskiego, Wacława Taranczewskiego i Zygmunta Waliszewskiego. W latach 60. XX wieku pozyskano prace twórczyń i twórców awangardy: Marii Nicz-Borowiakowej, Marii Ewy Łukiewicz-Rogoyskiej, a następnie malarzy z kręgu École de Paris – Gustawa Gwozdeckiego, Tadeusza Makowskiego, Eugeniusza Zaka i Romana Kramsztyka.

Ekspozycja galerii respektuje zasadę chronologii i historycznej ciągłości od oświecenia i klasycyzmu, przez nurt romantyczny i historyzm oraz malarstwo realistyczne ostatnich dekad XIX stulecia wraz z impresjonizmem, aż po wielowątkową sztukę przełomu wieku XIX i XX, z obrazami i rzeźbami polskiego symbolizmu i wczesnego ekspresjonizmu, po nurt awangardy. Wystawa wykorzystuje także problemowe lub stylowe powinowactwo dzieł. Dopełnieniem chronologicznej narracji są swoiste monograficzne prezentacje wybranych mistrzów. Kompozycja obrazów w ramach przestrzeni galerii pozwala dostrzec korespondencje między poszczególnymi dziełami, opartą na zabiegach formalnych, na zbieżności treści, czy na stylistycznych poszukiwań. Oferuje różne punkty widzenia, z których każdy przynosi odkrycie szczególnych pomysłów interpretacyjnych.

Galerię od strony starego gmachu otwiera sztuka czasów Stanisława Augusta. Jest ona świadectwem wielkości jego mecenatu, zestawiając dzieła wybitnych twórców tego czasu jak: Marcello Bacciarelli, Josef Grassi, Giovanni Battista Lampi, czy Franciszek Smuglewicz. W kolejnych przestrzeniach wystawy wyróżnia się, najciekawszy w polskich muzeach, zbiór obrazów Aleksandra Orłowskiego, a także zespół prac Piotra Michałowskiego. Prezentacja nurtu realistycznego obejmuje dzieła takich mistrzów kierunku jak Maksymilian Gierymski i Józef Szermentowski, a także kanoniczne kompozycje Józefa Chełmońskiego, w tym jego Orkę. Obok wyeksponowano obrazy polskich impresjonistów. Składa się on z podręcznikowych przykładów nurtu, takich jak  Mokra Wieś Władysława Podkowińskiego i Targ na Kwiaty Józefa Pankiewicza. W kolejnej  przestrzeni, stanowiącej  serce ekspozycji, wyodrębniono monograficzny pokaz czterdziestu obrazów Jacka Malczewskiego, który stanowi swoisty znak identyfikacyjny poznańskiego Muzeum. Zamykająca tę sekwencję sztuka Młodej Polski, to dzieła powstałe w dwóch dominujących wówczas środowiskach – Krakowa i Warszawy. Zasobność poznańskiego zbioru pozwoliła na zestawienie małych monografii najwybitniejszych twórców: Olgi Boznańskiej, Józefa Mehoffera, Władysława Ślewińskiego, Witolda Wojtkiewicza, Wojciecha Weissa i Stanisława Wyspiańskiego.

Sztukę XX wieku pokazujemy na parterze nowego skrzydła. Galeria, obejmująca czas między wojnami i malarstwo kolorystów, zajęła trzy przenikające się przestrzenie. Szczególnie wyeksponowano tu artystów zaangażowanych w budowanie nowoczesności, począwszy od twórców związanych z krakowskimi Formistami i artystów poznańskiego Buntu aż po radykalnych, warszawsko-łódzkich konstruktywistów. W ich bezpośrednim sąsiedztwie znalazły się dzieła ich ideowych antagonistów, afirmujących w obrazach tradycję malarskiego klasycyzmu. Odrębne miejsce zajęli skupieni na kolorze kapiści, współtworzący tak żywotny aż do lat 60. XX w. nurt pikturalny, a także malarze wzmożonej ekspresji, malujący w Paryżu, będącym, obok Krakowa i Warszawy, największym w tym czasie skupiskiem polskich twórców.