Nowa ekspozycja w syntetyczny, skondensowany sposób obrazuje najważniejsze etapy pradziejów regionu. Wszystkie eksponaty pochodzą z badań własnych Muzeum.

Początki osadnictwa grup ludzkich w okolicy Konina sięgają starszej epoki kamienia zwanej paleolitem i datowane są na X tysiąclecie przed naszą erą. Na wystawie ślady ich pobytu, podobnie jak i grup pochodzących z mezolitu czyli środkowej epoki kamienia, dokumentują różnorodne narzędzia krzemienne znalezione w dolinie Warty.

Następny okres pradziejów, zwany neolitem (4500 – 1900 p.n.e.) to epoka w której opanowano uprawę ziemi i hodowlę zwierząt. Pojawiły się wynalazki takie jak umiejętność lepienia i wypalania naczyń glinianych, znajomość tkactwa a także udoskonalona technika obróbki kamienia w postaci gładzenia i wiercenia. Nowości te na nasze ziemie przyniosła ludność kultury ceramiki wstęgowej rytej. Jej podstawowe typy naczyń i narzędzi przedstawiono na wystawie. O rolniczym charakterze gospodarki świadczą znalezione nieckowate żarno kamienne i rozcieracz służący do rozcierania zboża na mąkę.

W IV tysiącleciu p.n.e. na obszarze Niżu Europejskiego utworzyła się kultura pucharów lejkowatych. Nazwa pochodzi od dominującej formy naczyń używanych przez społeczność tej kultury. Gromadne znalezisko takich naczyń z Marianowa, gm. Ślesin to największy taki zbiór w Polsce.

Dla północnych terenów powiatu konińskiego charakterystyczną cechą tej kultury w zakresie obrządku pogrzebowego były monumentalne grobowce megalityczne budowane dla wybitnych jednostek, tzw. kujawskie. Miały one formę długiego (do 130 m), trójkątnego (o podstawie do 15 m), kopca obstawionego wielkimi kamieniami. Pochówki w obudowie kamiennej znajdowały się pod nasypem grobowca. Dwa takie grobowce były badane wykopaliskowo w Zberzynie, gm. Kleczew. U podstawy tych obiektów, pod nasypem, odsłonięto pozostałości spalonych, drewnianych budowli, które pełniły prawdopodobnie funkcje kultowe. Rekonstrukcję takich budowli można zobaczyć na makiecie.

W epoce brązu (1900 – 650 p.n.e.) i początkach epoki żelaza (650 p.n.e. – 400 p.n.e.) na naszych terenach rozwinęła się tzw. kultura łużycka. Na ekspozycji ukazano wiele aspektów  życia ludności tej kultury. M.in. typowe dla niej naczynia a także narzędzia i ozdoby brązowe. Panujący w tym czasie ciałopalny obrządek pogrzebowy obrazuje rekonstrukcja grobu popielnicowego.

Ludność kultury łużyckiej wytworzyła w tym czasie ustrój społeczny już na tyle sprawny, że potrafiła budować grody typu Biskupin. Najbliższe Konina podobne grodzisko znajduje się w Koziegłowach gm. Kleczew. Rekonstrukcję tego grodu przedstawiono w postaci makiety. Gród ten została zdobyty i spalony w wyniku jakiegoś najazdu, a wymordowani mieszkańcy nigdy nie zostali pochowani.

Stopniowy proces rozkładu kultury łużyckiej spowodował, że została ona  częściowo zastąpiona przez przybyłą z Pomorza nową grupę osadniczą tworzącą kulturę pomorską. Różnice między tymi pokrewnymi kulturami widoczne są przede wszystkim w formach grobów oraz kształtach i ornamentyce naczyń i przedmiotów metalowych. Zmarli, po uprzedniej kremacji składani byli do charakterystycznych, zdobionych przedstawieniem twarzy, popielnic nakrywanych miskami lub czapkowatymi pokrywkami. Popielnice wraz z przystawkami wkładano do grobów skrzynkowych budowanych z polnych kamieni. Rekonstrukcję takiego grobu pokazano na wystawie.

Początek IV wieku p.n.e. to ruchy migracyjne Celtów, którzy znad górnego Renu i Dunaju rozpoczęli ekspansję niosąc Europie tak zwaną kulturę lateńską. Jej osiągnięcia wyrażają się masowym upowszechnieniem żelaza, ujednoliceniem używanych ozdób, narzędzi, broni, przedmiotów codziennego użytku. Na terenie Wielkopolski powstała pod jej wpływem kultura przeworska. Podstawowe gałęzie wytwórczości jak: metalurgia, garncarstwo, ozdoby przedstawiono na wystawie.
Okres wpływów rzymskich (25 – 375 n.e.) to czas kontaktów z cesarstwem rzymskim poprzez „szlak bursztynowy” wiodący przez Konin. Ich istnienie dokumentują importowane towary luksusowe jak np.  naczynie „terra sigillata”  czy brązowy kociołek.

Charakterystyczny dla kultury przeworskiej był obrządek pogrzebowy. Całość wyposażenia zmarłego palono wraz ze zwłokami na stosie, a naczynia składane do grobów celowo rozbijano. Prochy zmarłego wraz z resztkami stosu i wyposażenia wsypywano do uprzednio wykopanej jamy, rzadziej umieszczano szczątki w popielnicach. Na wystawie obrządek ten zobrazowano za pomocą zawartości grobu wojownika ze Stawek, gm. Dobra. Duże ilości broni znajdowane na cmentarzyskach pozwoliły wysunąć przypuszczenie, że były to plemiona w dużej mierze żyjące z wojen.

W okresie wczesnośredniowiecznym (500 – 1250 n.e.) na ziemiach polskich formuje się wspólnota, która daje początek państwu polskiemu. Z procesem tym wiąże się ściśle problem budownictwa obronnego, a konkretnie grodów, które były siedzibami przedstawicieli władzy, ośrodkami gospodarczymi i zalążkami przyszłych miast, wokół których powstawały podgrodzia skupiające m.in. rzemieślników. Sieć grodów rozrastała się przynajmniej w trzech falach w miarę poszerzania się terytorium państwa piastowskiego, głównie miało to miejsce w latach trzydziestych i czterdziestych X w.

Inne aspekty życia ludności jak życie gospodarka, rzemiosło, ozdoby, handel można prześledzić na podstawie znalezisk z badań wykopaliskowych.

Rok 966 – rok chrztu Polski to zarazem rok kiedy państwo polskie pojawiło się na stronicach historii. Zmiana religii to także zmiana obyczajów, widoczna choćby w nowym obrządku pogrzebowym. Rekonstrukcje grobów: pogańskiego i chrześcijańskiego przedstawiono na ekspozycji.</p?

Średniowiecze to epoka rycerstwa i zamków. Na wystawie wyeksponowano elementy wyposażenia rycerskiego (miecze, ostrogi, itp.) znalezione w trakcie badań wykopaliskowych prowadzonych na gródkach rycerskich, a także ciekawsze znaleziska z badań na zamku w Kole.

Na uwagę zasługuje także łódź z jednego pnia drzewa t. zw. dłubanka wykonana w 1571 roku, a znaleziona przez płetwonurków w Jeziorze Powidzkim.

Komisarz wystawy:   Krzysztof Gorczyca
Oprawa plastyczna:  Henryk Drzewiecki
Makieta cmentarzyska: Krzysztof Gorczyca
Makieta grodu:  Lucyna i Andrzej Głaz