Wystawa „Świadkowie mówią… Wieluń 1 września 1939” ukazuje tragedię przygranicznego miasta, które 1 września 1939 r. wskutek kilku nalotów bombowych Luftwaffe w ogromnym stopniu zostało zniszczone. Obraz miasta i opis dramatycznych wydarzeń, które były udziałem jego mieszkańców w dniu nalotów na Wieluń i pierwszych tygodniach niemieckiej okupacji zostały ukazane poprzez liczne relacje ocalałych wielunian gromadzone od czasów powojennych. Zwiedzający wystawę, dzięki inscenizacjom fragmentów zabudowy Wielunia odbywa spacer po mieście. Rolę przewodników, dzięki relacjom audio-video i wspomnieniom spisanym, pełnią świadkowie tamtych wydarzeń.

1 września 2019 roku w Wieluniu doszło do historycznego spotkania Prezydentów Polski i Niemiec, którzy wzięli udział w obchodach upamiętniających 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej. W Muzeum Ziemi Wieluńskiej Andrzej Duda i Frank-Walter Steinmeier obejrzeli wystawę „Świadkowie mówią…” oraz spotkali się z kombatantami i świadkami bombardowania.

Kościół farny był jednym z pierwszych celów ataku niemieckiego lotnictwa. Zrzucone bomby, uszkodziły zabytkową budowlę, a dzieła zniszczenia dokonali Niemcy wiosną 1940 r., wysadzając ją w powietrze.

Zdjęcia na wystawie ukazują wnętrze kościoła farnego i znajdujące się w nim nagrobki Andrzeja i Jerzego Radoszewskich. Obok prezentowane są obiekty ocalałe ze zniszczeń wojennych: portret trumienny ks. Walentego Proszowskiego zmarłego ok. 1710 r., oraz późnogotyckie kielichy. Figura Madonny Wieluńskiej to kopia srebrnego relikwiarza z 1510 r. Zrabowany przez Niemców w okresie okupacji, zaginął wraz z ich ucieczką z Wielunia w 1945 r.

Żydzi w latach trzydziestych XX w. stanowili 1/3 mieszkańców Wielunia. Pod koniec 1938 r. zamieszkiwało ich 5238. W latach 1840-1842 przy ul. Farnej pobudowano nową bóżnicę. Była to jedna z piękniejszych tego typu budowli w dawnym województwie kaliskim. Synagoga już podczas pierwszego nalotu Luftwaffe w dniu 1 września 1939 r. była przedmiotem ataku niemieckich lotników i wskutek eksplozji bomb uległa zniszczeniu. Jej pozostałości na polecenie niemieckich władz okupacyjnych zostały rozebrane. Wiosną 1941 r. niemieckie władze okupacyjne wyznaczyły dla społeczności żydowskiej teren getta. Jego likwidacja w sierpniu 1942 r. wiązała się wywiezieniem wieluńskich Żydów do getta w Łodzi lub do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

Zdjęcia w ekspozytorze ukazują wieluńską synagogę wraz z jej najbliższym otoczeniem. Obok prezentowane są zabytki związane z kulturą i religią żydowską: kubki kiduszowe, menora oraz jad, czyli przyrząd liturgiczny, służący do wskazywania i czytania fragmentów Tory. Wieluń w 1918 r. wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości pełnił do 1939 r. rolę stolicy jednego z większych powiatów II Rzeczypospolitej. Był miastem przygranicznym, gdyż kilkanaście kilometrów dalej na rzece Prośnie przebiegała granica z państwem niemieckim. W mieście działały najważniejsze instytucje m.in. Starostwo Powiatowe, Sąd Grodzki, Urząd Skarbowy, Inspektorat Straży Granicznej, szpital czy więzienie. Wieluń zamieszkiwali przedstawiciele różnych narodowości i wyznań – łącznie liczba mieszkańców sięgała 16 tysięcy, z czego jedną trzecią stanowiła ludność żydowska. W mieście funkcjonowały, oprócz kościołów katolickich, także synagoga, cerkiew i kościół ewangelicki.

Fotografia w ekspozytorze ukazuje wielunian na Placu Legionów zgromadzonych w ramach akcji promującej działalność Polskiego Czerwonego Krzyża. Na górnej półce prezentowane obiekty to zestaw kałamarzy wraz z tzw. suszką, pieczęcie Wieluńskiego Magistratu oraz przykładowe dokumenty wieluniaków. U dołu przedmioty symbolizujące wyznania chrześcijańskie, mające w okresie międzywojennym w Wieluniu swoich wyznawców: befka pastora ewangelickiego Henryka Wendta, katolicki obrazek Matki Boskiej Nieustającej Pomocy oraz ikona z wieluńskiej prawosławnej cerkwi.

Ukazane fotografie oddają nastrój niedzielnych i świątecznych popołudni, gdy mieszkańcy Wielunia spędzali swój wolny czas m.in. na spacerach po Placu Legionów i w miejskim parku. Zaprezentowane obiekty oprócz listów i zdjęć wielunian wraz z albumem fotograficznym, to karafka z łopatką do ciasta z restauracji mieszczącej się w zniszczonym w czasie bombardowania „Hotelu Polskim”. Pokazany został również aparat fotograficzny należący do Czesława Aulicha – nauczyciela wieluńskiego gimnazjum, świadka bombardowania miasta we wrześniu 1939 r.

Wystawa dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego