Nowa odsłona wystawy o pradziejach Małopolski

Otwarcie nowej wystawy stałej jest dużym wyda­rzeniem w życiu każdego muzeum. Zawsze jest ono poprzedzone, często wieloletnim, dużym wysiłkiem intelektualnym i organizacyjnym pracowników me­rytorycznych oraz osób tę działalność wspierających.

Muzeum Archeologiczne w Krakowie w przede­dniu 175. rocznicy powstania (2025 r.) otwiera nową wystawę stałą poświęconą najdawniejszym dziejom regionu. Warto wspomnieć, że po raz pierwszy zabytki archeologiczne z Małopolski były ekspono­wane na „Wystawie starożytności i zabytków sztuki” (Lesiak-Przybył 2015, 31). Była ona otwarta od 11 września 1858 do 9 stycznia 1859 r. w pałacu Lubo­mirskich przy ul. Św. Jana 15 w Krakowie.

Po przeniesieniu, w 1861 r., zbiorów z Biblioteki Jagiellońskiej do nowej siedziby (obecnie ul. Sław­kowska 17/Jana 22), kilka lat później urządzono ekspozycję, w której zbiory archeologiczne mieściły się głównie w dziale starożytności przedchrześcijań­skich wraz z przedmiotami antycznymi i słowiań­skimi (Zaitz 1981, 17). Wystawa miała charakter stały i można ją uznać za pierwszą, w której na dłu­żej zagościły eksponaty ilustrujące pradzieje Polski (w dawnych granicach) i regionu. Zapewne była ona dostępna tylko dla specjalistów.

Na nową, drugą odsłonę stałej ekspozycji przy­szło czekać do lat 20. XX w. Zakupiono wtedy prze­szklone gabloty (1920 r.), w które wyposażono sale wystawowe, a w 1927 poszerzono ekspozycję o tzw. wielką salę posiedzeń oraz zainstalowano oświetle­nie elektryczne. Wystawę można było zwiedzać dwie godziny w każdy piątek (Woźny 2018, 388-389).

Latem 1937 r., w dziewięciu salach otwarto nową, trzecią ekspozycję na pierwszym piętrze kamienicy przy ul. Św. Jana 22 (Radwański 1981, 9; Zaitz 1981, 18-19). W czasie II wojny światowej muzeum było zamknięte dla publiczności, ale archiwalne zdjęcia świadczą, że niemieckie władze okupacyjne odby­wały spotkania w salach wystawowych. We wrześniu 1945 r., za sprawą aktywności Tadeusza Reymana na nowo udostępniono wystawę zaopatrując ją w Prze­wodnik orientacyjny po Muzeum Archerologicznym Polskiej Akademii Umiejętności (Reyman 1948). Czytamy w nim, że …Po oswobodzeniu Krakowa w styczniu 1945 r. Muzeum znajdowało się w stanie nader smutnym, jego lokal użyty był na skład pak, same zaś zabytki prehistoryczne pomieszczone były w piwnicach. Dzięki poświęceniu pracowników już w kilka miesięcy po okupacji Muzeum znalazło się w odnowionym lokalu, zostało zorganizowane i od­dane do użytku nauki oraz zwiedzającej je publiczno­ści (Reyman 1948, 4). Wystawy poszerzono o nowe sale w 1950 lub 1951 r. Eksponaty zajmowały wtedy powierzchnię ok. 600 m2 (Bielenin 1965, 217). Nosi­ła ona tytuł „Pradzieje Polski” i zamknięto ją 9 maja 1966 r. (Lenkiewicz 1967, 351).

W tym czasie Muzeum funkcjonowało już w no­wej siedzibie przy ul. Senackiej i przygotowało nową, czwartą z kolei wersję stałej ekspozycji pt. Starożyt­ność i średniowiecze Małopolski (Lenkiewicz 1968, 351). Jej pierwszą część udostępniono 17 czerwca 1966 r., a dwie kolejne w 1968 i 1972 r. Była ona pre­zentowana przez ponad 30 lat.

Nowa odsłona najdawniejszych dziejów regio­nu miała być nowatorska pod względem formy przekazu i sposobu eksponowania (Rydzewski 2005, 5). Została przygotowana wg scenariusza pracow­ników Muzeum – Anny Dagnan-Ginter i Mirosława Zająca. Komisarzem wystawy był ówczesny dyrektor Jacek Rydzewski. Oryginalną scenografię i aranżację przygotowali Małgorzata i Maciej Radniccy. Osta­teczna koncepcja była efektem ożywionej dyskusji, która przetoczyła się w środowisku pracowników Muzeum. Głównym elementem porządkującym narrację był oczywiście czas. Skoncentrowano się na dwunastu przełomowych datach, w ramach któ­rych ukazano zagadnienia problemowe: środowisko przyrodnicze, zdobywanie pożywienia, mieszkanie, strój, ozdoby, uzbrojenie, wytwórczość, wymianę i obrządek pogrzebowy z elementami sztuki i wie­rzeń. Niezwykłe nasycenie wystawy treścią pozwa­lało opowiedzieć na jej podstawie o bardzo różnych aspektach działalności społeczności pradziejowych i średniowiecznych. Zabytków wystawiono rela­tywnie niewiele, a ich miejsce zajęły rekonstrukcje postaci i strojów oraz przedmiotów, mapy, makiety i animacje komputerowe. Wzbudziła ona kontro­wersje w środowisku archeologów i wywołała oży­wioną dyskusję (Michalski 2005; Książyńska 2005; Dagnan-Ginter et al. 2005). Świadomie bowiem wystawę przygotowano dla przeciętnego odbiorcy rezygnując z opisów i określeń kulturowych. Dziś wydaje się to normą, ale w początkach XXI w. nie było to oczywiste w środowisku archeologów mu­zealnych. Wystawa uzyskała nagrodę Sybilli w 2005 r. W ciągu 20 lat odwiedziło ją około 800.000 ludzi z całego świata oraz przeprowadzono na niej 4.000-5.000 lekcji, warsztatów i wykładów.

W ciągu 20 lat odwiedziło ją około 800.000 ludzi z całego świata oraz przeprowadzono na niej 4.000-5.000 lekcji, warsztatów i wykładów.

Obecna ekspozycja jest unowocześnioną wer­sją („5.1”) swojej poprzedniczki. Dlatego w zasadzie zachowano jej tytuł oraz wykorzystano elementy ekspozycyjne (figury, makiety, rekonstrukcje itp.). Odmienna, również jakościowo, jest aranżacja wzbogacona o nowoczesne wizualizacje. Przyjęto zasadę, że mają one wspomagać zwiedzającego a nie zastępować eksponaty i rekonstrukcje. Nowością są powszechnie dostępne audioprzewodniki z oprowadzaniem po wystawie dla zwiedzających indywidualnie lub rodzinnie w języku polskim oraz dla obcokrajowców (angielska i niemiecka wersja językowa).

Wystawa uwzględnia potrzeby osób z niepełnosprawnościami.

Najważniejsza jest jednak kontynuacja myśli merytorycznej z poprzedniej wystawy – przedstawienie najbardziej istotnych momentów w rozwoju regionu. Wybrano następu­jące daty i ogólnie związane z nimi „hasła”:

• 70.000 p.n.e. (człowiek neandertalski),
• 26.000 p.n.e. (Homo sapiens jako łowca mamutów),
• 5300 p.n.e. (ostatni myśliwi i pierwsi rolnicy),
• 700 p.n.e. (w czasach cia­łopalenia – kultura epoki brązu),
• 250 p.n.e. (Celtowie w regionie),
• 160 n.e. (barbarzyńcy okresu wpływów rzymskich),
• 1000 n.e. (na progu chrześcijaństwa),
• 1300 n.e. (w Krakowie).

Liczymy, że nasza publiczność zaakceptuje nową prezentację pradziejów i średniowiecza regionu i na­dal tłumnie będzie odwiedzać ekspozycję. To z myślą o niej dokonywaliśmy zmian.

Jacek Górski

Mikołaj Orzechowski

Mirosław Zając