Wystawa została zorganizowana w ramach obchodów 80. rocznicy udziału 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Operacji Market Garden. Wernisaż odbył się 26 września 2024 r. Eksponaty można podziwiać w Hangarze Głównym Muzeum umiejscowione pod samolotem Li-2 będącym radziecką adaptacją maszyn DC-3, których wojskowe wersje znane jako Skytrain lub Dakota brały udział w operacji Market Garden.

W operacji Market Garden kluczową rolę odegrały wojska powietrznodesantowe, w tym dwie dywizje amerykańskie (101. i 82.), brytyjska 1. Dywizja oraz polska 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Brygada została stworzona przez generała Stanisława Sosabowskiego, wybitnego oficera przedwojennego Wojska Polskiego i obrońcę Warszawy w 1939 roku. Dzięki jego determinacji powstała jedna z najlepszych jednostek Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, uważana za elitarną i nowatorską.

Polscy spadochroniarze byli szkoleni z myślą o misji do okupowanej Polski, która jednak nigdy się nie odbyła. Zamiast tego, Brygada wzięła udział w walkach w rejonie Driel-Arnhem, będących częścią operacji Market Garden. Pierwszy desant spadochronowy polskich żołnierzy miał miejsce 21 września na południowym brzegu Renu. Próbując wesprzeć okrążoną brytyjską 1 Dywizję Powietrznodesantową generała Urquharta, która miała zdobyć most w Arnhem, polscy spadochroniarze napotkali silny opór Niemców. Błędy w planowaniu oraz mocna obrona niemiecka spowodowały, że operacja zakończyła się niepowodzeniem aliantów.

62 lata czekania na sprawiedliwość

Gen. Sosabowski i Brygada nie zostali odznaczeni za udział w Operacji Market Garden. Dowódcy brytyjscy (przede wszystkim marsz. Montgomery’ego i gen. Browninga) starali się ukryć swoją niekompetencję w zakresie planowania i wykonania Operacji i zrzucić winę na Polaków.

Dopiero 62 lata po bitwie o Arnhem (w 2006 r.), dzięki staraniom holenderskich obywateli niderlandzka królowa Beatrycze odznaczyła 6 Brygadę Desantowo-Szturmową (obecnie 6 Brygada Powietrznodesantowa), kontynuatorkę tradycji 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej najwyższym holenderskim odznaczeniem – Orderem Wojskowym Wilhelma, a gen. Sosabowskiego pośmiertnie Medalem Brązowego Lwa.

Oba te oryginalne odznaczenia będzie można zobaczyć na wystawie.

Wystawa czasowa 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa w operacji Market Garden 1944 jest prezentowana w Hangarze Głównym w ramach ekspozycji stałej Skrzydła i Ludzie XX wieku. Zawiera memorabilia pochodzące ze zbiorów Sali Tradycji – Muzeum 6 Brygady Powietrznodesantowej oraz Sali Tradycji 18 Bielskiego Batalionu Powietrznodesantowego, a także od osób prywatnych.

Wśród najciekawszych eksponatów znajduje się m.in. nieprezentowany wcześniej oryginalny sekretarzyk gen. St. Sosabowskiego przekazany 6 Brygadzie Powietrznodesantowej przez prawnuka generała, profesora Hala Sosabowskiego w 2023 r.

Na wystawie można zobaczyć także odznaczenia przyznane Generałowi i Brygadzie, replikę sławnego sztandaru Surge Polonia, elementy wyposażenia spadochroniarzy z czasów II Wojny Światowej oraz liczne dokumenty i fotografie z epoki.

Prezentowane są oryginalne umundurowania wraz z wyposażeniem żołnierzy 1 SBS, zarówno z okresu wczesnego szkolenia, jak również desantu pod Arnhem – w tym kurtka spadochronowa typu Denison Smock mjra Stanisława Lucjana Karpińskiego, oficera wywiadu Brygady, po wojnie przyjaciela gen. Sosabowskiego i szefa Związku Polskich Spadochroniarzy w Wielkiej Brytanii. Wyjątkową ciekawostką jest składany rower spadochronowy również desantowany na pole walki.

Sztandar Surge Polonia dla 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej został wykonany w Warszawie w ciągu roku 1942, następnie przez ponad rok był ukrywany i przenoszony z miejsca na miejsce. Dopiero w kwietniu 1944 r. zdołano przerzucić go drogą lotniczą do Wielkiej Brytanii, gdzie 15 czerwca został oficjalnie wręczony gen. Sosabowskiemu przez prezydenta RP Władysława Raczkiewicza. Sztandar nigdy nie powrócił do Polski, a zaprezentowana replika sztandaru została przygotowana specjalnie dla 6 Brygady Powietrznodesantowej.

Celem wystawy jest przybliżyć szerszej publiczności historię 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej i operacji Market Garden oraz przywrócić pamięć o bohaterskich żołnierzach spod Arnhem.

Będzie można ją zwiedzać do końca 2024 roku.

Mecenasem wystawy jest Kraków Airport.

Opracowanie wystawy:
Ewa Cuber-Strutyńska – kurator,
Mateusz Tułodziecki – tekst i dobór materiałów,
Piotr Kolasiński – dobór i opis obiektów,
Aleksandra Blachnicka – opis obiektów,
Arkadiusz Morawski – projekt i opracowanie graficzne,
Marcin Kralka – opracowanie graficzne.