Ekspozycja nosi tytuł „Z dziejów Kielc” i przekazuje wiedzę o mieście średniowiecznym, Kielcach należących do biskupów krakowskich (do końca XVIII w.), oraz stolicy regionu w XIX i XX stuleciu. Warto zobaczyć makietę chaty średniowiecznych mieszkańców osady, księgę Rady Miejskiej z XVIII w., najstarszą pieczęć miejską, akcesoria Ochotniczej Straży Ogniowej, mundury oficerów stacjonujących w Kielcach pułków, stare malowidła przedstawiające widoki miasta, pamiątki z rodzinnych strychów i szuflad.

Wszystko to zostało uzupełnione archiwaliami, planami, starymi zdjęciami, a wreszcie pokazami multimedialnymi, które pozwalają zwiedzającym poznać atmosferę starego miasta, stanąć choćby na chwilę na „kocich łbach” ulicy Wesołej, zobaczyć ważne uroczystości patriotyczne, zmierzyć się z tragedią kieleckiego getta w czasie II wojny światowej.

Zachęcając wszystkich zainteresowanych do odwiedzenia muzeum należy powiedzieć, że dzieje Kielc, pokazane w telegraficznym skrócie, poprzez symbol, skrót, wybrany - najważniejszy eksponat w gablocie, są na stałej wystawie wyostrzone, mają szczególny wymiar, są esencją naszej miejskiej historii.

Na wystawie zaprezentowano dzieje miasta w następujących grupach tematycznych.

Kielce przedlokacyjne i wczesnośredniowieczne

Kielce wywodzą swoje początki z małej osady, miejsca wymiany towarowej w sercu puszczy świętokrzyskiej. Nazwa miejscowości może być związana z „kielcami”, czyli kłami dzika, Celtami zwanymi inaczej Keltami lub terminem „klec” oznaczającym pierwotną lepiankę. Przypuszczalnie były siedzibą książęcej kasztelanii. W XI wieku, dla podkreślenia znaczącej już roli Kielc, wzniesiono tutaj kościół pod wezwaniem Św. Wojciecha.

Kielce miastem prywatnym biskupów krakowskich XII-XVIII w.

Na przełomie XI i XII w. Kielce z nadania książęcego stały się własnością biskupów krakowskich, którzy utworzyli w Kielcach ośrodek administracyjny okolicznych dóbr. Nowe centrum rozwinęło się w pobliżu osady lokacyjnej (Rynek). Na pobliskim wzgórzu, zwanym dziś Zamkowym, jeszcze w XII wieku wystawiono kolegiatę Najświętszej Maryi Panny. Obok niej powstał drewniany, a następnie drewniano-murowany dwór biskupi. W XVII w. biskup krakowski Jakub Zadzik ufundował w centralnym punkcie wzgórza górującego nad miastem pałac posiadający cechy budowli obronnej, stąd często nazywany Zamkiem. Ważną rolę w życiu miasta odgrywało środowisko duchowne skupione wokół Kolegiaty Najświętszej Marii Panny. Nieprzeceniona dla rozwoju Kielc była rola kościoła i kultura dworu biskupów krakowskich. Przedsięwzięcia ekonomiczne biskupów, eksploatacja gospodarcza świętokrzyskich dóbr przyczyniły się do rozwoju Kielc, jako ważnego ośrodka administracji gospodarczej w regionie. Istotnym wydarzeniem, zamykającym okres miasta „biskupiego”, było upaństwowienie dóbr biskupich 1789 roku.

Kielce Wojewódzkie

Kielce XIX-wieczne to przede wszystkim ośrodek administracji rządowej. Stały się nim jako siedziba austriackiego cyrkułu po III rozbiorze Polski, siedziba powiatu w czasach Księstwa Warszawskiego po roku 1809, czy też jako siedziba stolicy województwa krakowskiego w Królestwie Polskim. W tym czasie w mieście ulokowano pierwszą polską wyższą uczelnię techniczną, czyli utworzoną w 1816 r. Akademię Górniczą, szkołę wojewódzką, a przejściowo nawet stolicę diecezji. W czasach Staszica w podkieleckim Białogonie wybudowano hutę Aleksandra , w której pozyskiwano miedź, a w czasie powstania listopadowego produkowano karabiny i lufy armatnie. Miasto odgrywało bardzo ważną rolę w okresie powstań narodowych. Tutaj w 1794 r. po bitwie szczekocińskiej obozował Tadeusz Kościuszko. W czasie powstania listopadowego w Kielcach werbowano ochotników do pułku krakusów. Wydarzeniem politycznym o dużym znaczeniu był spisek księdza Piotra Ściegiennego mający na celu opanowanie Kielc przez powstańców chłopskich w 1844 r.

Kielce Gubernialne

W połowie XIX w. rozwój Kielc został czasowo zahamowany. Miasto, które wcześniej było siedzibą władz wojewódzkich zdegradowano do roli ośrodka powiatowego w guberni radomskiej. Dobrym duchem miasta stał się w tym okresie Tomasz Zieliński pełniący funkcję naczelnika powiatu kieleckiego. Położył on istotne zasługi w unowocześnieniu i upiększeniu miasta, ratując m.in. przed przebudową kielecki pałac. W okresie powstania styczniowego 1863 r. Kielce były istotnym ogniwem powstańczych władz cywilnych i wojskowych. Dopiero jednak jako siedziba władz guberni Kielce zaczynają powoli odradzać się z upadku. Szczególnie mocny wzrost gospodarczy następuje w końcu XIX w., gdy przez miasto przebiega ważna linia kolejowa z Dęblina do Dąbrowy Górniczej. W tym okresie miasto rozbudowuje się, powstają nowe dzielnice i zakłady przemysłowe. Istotną rolę w dziejach miasta odgrywają mniejszości narodowe, Żydzi, Rosjanie i Niemcy. Jest to także okres silnej rusyfikacji będącej wynikiem represji popowstaniowych.

Kielce na drodze do niepodległości

W 1905 roku Kielczanie włączyli się w organizację strajku szkolnego, a także demonstracje i strajki robotnicze. Po wydarzeniach rewolucji 1905 roku, gdy władze carskie liberalizują swoją politykę w Kielcach rozwija się szkolnictwo, pojawia się szereg inicjatyw kulturalnych, a przemysł i rzemiosło staje się ważną częścią kieleckiej gospodarki. W 1914 r. do miasta weszli strzelcy Józefa Piłsudskiego. Kielecka młodzież, uczniowie i skauci dali początek legionom, w Kielcach utworzono 1 Pułk Piechoty Legionów Polskich. Także w czasie nawały bolszewickiej Kielczanie licznie wstępowali do armii ochotniczej. Kielce w okresie międzywojennym były siedzibą władz wojewódzkich, miastem zróżnicowanym politycznie, ośrodkiem wielu projektów kulturalnych i edukacyjnych, centrum rozwijającego się ruchu krajoznawczego i turystyki u podnóża Gór Świętokrzyskich.

Kielce w latach II Rzeczpospolitej

Kielce liczące w 1939 r. ponad 70 tysięcy mieszkańców, z których prawie 1/3 stanowiła ludność żydowska, przeżywało okresy wzlotów i upadków. Mimo to miasto rozrosło się terytorialnie. Powstały nowe dzielnice, Szydłówek, Barwinek, Pakosz i Czarnów. Wybudowano okazały gmach Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego oraz stadion sportowy. Rozwój gospodarczy Kielc związany był z istnieniem ważnych fabryk przemysłu metalowego i zbrojeniowego takich jak Huta „Ludwików”, „Granat” i Fabryka Świec Lotniczych, pełniących zwłaszcza w drugiej połowie lat 30-tych istotną rolę w Centralnym Okręgu Przemysłowym. Miasto było siedzibą garnizonu, w skład którego wchodził 4 Pułk Piechoty Legionów i 2 Pułk Artylerii Lekkiej. Kultywowano tradycje legionowe, a wojskowe defilady i capstrzyki uświetniały uroczystości państwowe i kościelne.

Kielce w latach II wojny światowej

W okresie II wojny światowej kielczanie brali udział w tworzeniu Polskiego Państwa Podziemnego, zakładali organizacje niepodległościowe na terenie miasta i najbliższego regionu. Żołnierze Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej, Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i Narodowych Sił Zbrojnych walczyli z niemieckim okupantem, organizatorzy tajnego nauczania, inicjatorzy powstania podziemnych kursów uniwersyteckich dbali o zachowanie tożsamości narodowej i wykształcenie młodzieży. Tragiczny los spotkał wielu mieszkańców miasta zamordowanych przez hitlerowców i zsyłanych do obozów koncentracyjnych. Druga wojna światowa zapisała się w historii miasta zagładą społeczności żydowskiej Kielc w getcie i niemieckich obozach koncentracyjnych. Styczeń 1945 r. oznaczał wypędzenie Niemców z Kielc a jednocześnie stał się zapowiedzią tragicznych wydarzeń i represji okresu powojennego.

Kielce w latach powojennych

Zakończenie II wojny światowej oznaczało dla miasta tworzenie struktur nowej władzy, represje wobec środowisk patriotycznych, powstawanie podziemia niepodległościowego. W lipcu 1946 r. miasto stało się widownią pogromu ocalałej z Holocaustu garstki ludności żydowskiej, co zaważyło na wizerunku Kielc na wiele, wiele lat. Do lat 70 - tych XX w. Kielce odradzały się gospodarczo nawiązując do swej roli w Zagłębiu Staropolskim. Powstanie NSZZ „Solidarność”, stan wojenny i przemiany polityczne po 1989 r. na nowo wyznaczyły drogę rozwoju miasta, które zamiast planowanej przemysłowej metropolii stało się przyjaznym człowiekowi miastem z „duszą” i ośrodkiem kulturalnym i naukowym w regionie świętokrzyskim, wyrastając z niewielkiej osady i prywatnego miasta biskupów krakowskich.