W jednym miejscu pokazujemy to, co przez tyle lat skrzętnie gromadziliśmy.

Setki dokumentów, fotografii, najzwyklejszych drobiazgów i cennych artefaktów. Każdy z nich ma swoją historię, która teraz możemy odkryć i opowiedzieć. Historia może być pasjonująca, to dla nas oczywiste. Idąc naszym śladem, teraz Wy przekonajcie się o tym sami i poznajcie ludzi i Suwałki sprzed lat.

Wystawa „Na dziejowym trakcie” stanowi opowieść o dziejach regionu, miasta oraz związanych z ich historią wydarzeń i ludzi. Ma charakter wielowątkowy i ukazuje różne aspekty dziejów regionu: wielowyznaniowość i wielokulturowość mieszkańców, ich aktywność na polu społecznym, gospodarczym, kulturalnym, oświatowym, życie codzienne, działalność niepodległościową oraz obecność wojska w życiu miasta.

Wystawa rozpoczyna się od ukazania procesu kolonizacji puszcz pojaćwieskich i działalności kamedułów wigierskich, której zwieńczeniem była lokacja Suwałk jako miasta. W dalszej części przedstawiony został „złoty wiek Suwałk” – ich gwałtowny rozwój w wieku XIX, związany z lokalizacją tu siedziby władz wojewódzkich, a także wysiłki mieszkańców mające na celu odzyskanie niepodległości (powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, konspiracje uczniowskie, działalność społeczna i narodowa zapoczątkowana u schyłku XIX wieku). Następnie ukazano wydarzenia związane z I wojną światową oraz konfliktem polsko-litewskim o przynależność Suwalszczyzny(listopad 1918, powstanie sejneńskie, rok 1920). W kolejnej części przedstawione zostały lata między wojenne. W szczególny sposób podkreślona została rola miasta jako garnizonu wojskowego.

W części poświęconej okresowi wojny i okupacji ukazana została działalność konspiracji, terror okupantów (wysiedlenie Żydów, aresztowania i egzekucje, obóz jeńców sowieckich w Krzywólce), „wyzwolenie” miasta w październiku 1944 roku, represje sowieckie skierowane przeciwko członkom AK (m.in. obława augustowska) oraz działalność „Żołnierzy Wyklętych”. W części końcowej zasygnalizowane zostały powojenne dzieje Suwałk do przemian 1989 roku.

Wystawa ma charakter interdyscyplinarny. Obok oryginalnych eksponatów, fotografii (traktowanych jako swego rodzaju zapis przeszłości i stanowiących główne tło ekspozycji), map (ukazujących m.in. zmiany administracyjne) i planów (ilustrujących przemiany układu zabudowy) oraz dokumentów (druki, prasa, afisze, ulotki, dokumenty osobiste), w ekspozycji wykorzystano nagrania dźwiękowe, archiwalne nagrania filmowe, rekwizyty oraz aranżacje scenograficzne. Część ekspozycyjna wzbogacona została o multimedia.

Narracja wystawy pokazuje historie z perspektywy miejsc i zdarzeń związanych z losem konkretnych i reprezentatywnych dla danego okresu mieszkańców Suwałk i regionu. Historia nie jest zbiorem dat, obiektywnych faktów, ale dynamicznym procesem, jaki odciska się w losach ludzkich. Dzięki takiej perspektywie uzyskano możliwość pokazania panoramy ludzkich typów – bohaterów, mieszkańców miasta, dzięki czemu widz oglądając wystawę z perspektywy indywidualnej – podglądania życia, może przez moment utożsamić się z bohaterami opowieści, skonfrontować ich historię z własnym losem, z przeszłością własnego miasta. W ten sposób oglądamy historię w „ludzkiej skali”.

Autorzy wystawy
Idea: Łukasz Czuj, Krzysztof Skłodowski, Michał Urban, Magdalena Wołowska-Rusińska.
Koncepcja plastyczna i inscenizacja: Łukasz Czuj, Michał Urban
Narracja: Krzysztof Skłodowski, Magdalena Wołowska-Rusińska
Zespół projektowy: Michał Urban, Anna Maraj, Anna Popławska, Karolina Baniowska
Projekty graficzne: Maciej Chociej
Prezentacje multimedialne: Artur Malczyk Madwands Media
Redakcja tekstów: Zbigniew Fałtynowicz
Tłumaczenia: Sabina Siemaszko
Współpraca organizacyjna: Jerzy Brzozowki, Eliza Ptaszyńska, Adam Żulpa
Generalny wykonawca: Stanisław Górecki Zakład Budowy i Dekoracji
Wykonawcy: HOF servis, Instalator, Sitodruk

Eksponaty i fotografie ze zbiorów: Muzeum Okręgowego w Suwałkach, Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Państwowego w Suwałkach, Biblioteki Publicznej im. Marii Konopnickiej w Suwałkach oraz zbiorów i kolekcji prywatnych Bogdan Dziobkowskiego, Szymona Kozicza, Weroniki Mereckiej, Krystyny Łukaszewicz, Artura Ochała, Grzegorza Płatonowa