Tematem tegorocznej edycji festiwalu WARSZAWA W BUDOWIE, organizowanego przez Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie od 2009 roku, jest rola muzeum oraz miejsce, gdzie stanął gmach MSN-u – samo centrum Warszawy.

Od 2009 roku Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie organizuje WARSZAWĘ W BUDOWIE – wystawę i liczne wydarzenia poświęcone projektowaniu miasta. Pomysł na festiwal wziął się z potrzeby zdobywania wiedzy na temat przemian stolicy oraz z intuicji, że przestrzeń publiczną można ulepszać. W tym roku tematem festiwalu jest historia centrum Warszawy, gdzie stanął gmach Muzeum a co za tym idzie – historia samego Muzeum, która się z tym miejscem bezustannie splata. Po dwóch dekadach funkcjonowania w tymczasowych siedzibach MSN wprowadza się na plac Defilad. Ważnym kontekstem dla prac prezentowanych na wystawie Trudna miłość jest historią transformacji ustrojowej, która miała wpływ na przemiany całego miasta. Tytułowa „trudna miłość” odnosi się z jednej strony do długiego procesu tworzenia instytucji – dotychczas nomadyczne Muzeum osiadło ostatecznie w centrum Warszawy – a z drugiej strony do skomplikowanej relacji budynku z miejscem, w którym się znajduje. Oto Nowe Centrum Warszawy jest w procesie zaawansowanej budowy, dzięki której przestrzeń stolicy staje się bardziej przyjazna i wygodna dla wszystkich.

Historia placu Defilad, historia MSN-u, Pałac Kultury

Na początku lat 50. XX wieku zlikwidowano ruiny gęstej, dziewiętnastowiecznej zabudowy i wytyczono założenie urbanistyczne z dominantą Pałacu Kultury i Nauki. Przed wejściem do Pałacu znajduje się jeden z największych placów Europy – plac Defilad o powierzchni 4,4 hektara. Miejsce to zapełniło się ludźmi tylko dwa razy: w czasie przemówienia Władysława Gomułki w 1956 roku i podczas mszy Jana Pawła II w 1987 roku, ale odbywały się na nim też liczne protesty i mniejsze zgromadzenia. Plac wprawdzie nie zmieniał się tak dynamicznie jak inne dzielnice, ale nigdy nie był pusty. Po 1989 roku był miejscem festiwali, koncertów charytatywnych Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy czy Warszawskich Targów Książki. Stawiano na nim oddolne i efemeryczne konstrukcje „oswajające plac”: tymczasowe dworce autobusowe, bary, stragany i hale Kupieckich Domów Towarowych. Ich rozbiórka – związana z budową łącznika drugiej linii metra oraz planem wzniesienia gmachu MSN-u – wywołała w 2008 roku strajk i okupację budynku, które przerodziły się w zamieszki. To przestrzeń placu Defilad ucieleśnia najnowszą historię Warszawy.

Muzeum w zmieniającym się świecie

Skupienie się na przemianach ścisłego centrum Warszawy jest ważne z wielu powodów. Zagrożenie dwukrotnym zwiększeniem się powierzchni metropolii w ciągu najbliższych 25 lat – w 2050 roku w miastach będzie żyło 6,5 miliarda ludzi – wymusza globalną dyskusję o rozwoju urbanistyki. To pytanie zadajemy również w kontekście lokalnym: jak uniwersalnie rozwijać Śródmieście i jednocześnie pamiętać o centrach dzielnicowych i różnych, zmieniających się potrzebach społecznych? Jakie cechy architektury decydują o jej dostępności dla szerszego grona odbiorców i pielęgnują inkluzywną pamięć miejskiego pejzażu Warszawy, w ostatnich latach agresywnie przekształcanego przez rynek nieruchomości? Dla jakich działań – wystaw, wydarzeń czy prezentacji kolekcji – powinno znaleźć się miejsce w nowym muzeum? Jakie funkcje powinien pełnić budynek muzeum w niepewnych czasach zagrożeń wojennych i zmian klimatycznych?

Wystawa Trudna Miłość. Muzeum między placem a Pałacem została przygotowana we współpracy z kuratorami Fredim Fischlim i Nielsem Olsenem z GTA Exhibitions – galerii przy szkole architektury ETH w Zurychu, której studenci regularnie odbywają wyjazdy studyjne do Warszawy. 

Tym razem jednak kuratorzy Fredi Fischli i Niels Olsen zaprosili do współpracy osoby z Graduate School of Design Uniwersytetu Harvarda, gdzie przez semestr gościnnie prowadzili zajęcia. Studenci Harvarda odwiedzili Warszawę i badali historię obciążonego znaczeniami miejsca, w którym zostało wybudowane Muzeum. Pracowali również nad projektami architektonicznymi, które wyobrażały sobie, w jaki sposób muzeum mogłoby powiększyć swoją siedzibę poprzez zaadaptowanie części sąsiedniego centrum handlowego Domy Centrum. Ich koncepcje zostały przedstawione w postaci modeli architektonicznych, druków i grafik. Makiety są eksponowane w galerii na parterze nowego budynku, wzdłuż okna od wschodniej fasady MSN-u – tworzą alternatywną pierzeję urbanistyczną Marszałkowskiej. Przedstawiają fantazje na temat potencjalnych wystaw w relacji do sąsiadujących Domów Towarowych Centrum i do aktywności, które w przyszłości mogłoby realizować MSN.

Prace prezentowane na wystawie festiwalowej odnoszą się też do współczesności, w której   muzea stały się twórcami polityki, a przynajmniej pewnym jej zwierciadłem. Ale jaką reprezentują władzę i jakie mechanizmy pracy nad trudną historią świata? – pytają artystki i artyści. W duchu tej koncepcji autorzy i autorki prac na pierwszej wystawie w nowym budynku MSN-u postulują, by nowe Muzeum nie zamieniało się w „muzeum–mauzoleum” – rodzaj monumentalnego grobowca – lecz by było miejscem żywej komunikacji ze społeczeństwem za pomocą sztuki – miejscem poznawania i rozumienia świata.