Wystawa ta znajduje się na czterech salach wystawowych, na parterze budynku. Sale podzielone są tematycznie, choć całość wystawy dotyczy dziejów Sochaczewa od powstania miasta w średniowieczu, poprzez przybliżenie życia codziennego jego mieszkańców w okresie nowożytnym oraz w XIX i XX wieku do końca okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Na salach prezentowane są unikalne zabytki pozyskiwane od początków działalności muzeum. Są to przedmioty ściśle związane z historią Sochaczewa i ówczesnymi realiami życia miejskiego społeczności, które tworzyły to miasto.
W pierwszej sali prezentujemy najstarsze zabytki dotyczące dziejów naszego miasta, począwszy od zabytków związanych z sochaczewskim prawodawstwem. Przybliżamy tu początki prawa na Mazowszu od pamiętnego statutu sochaczewskiego z 1377 roku po zbiór konstytucji sejmowych z XVII wieku, eksponowany w gablocie.

W sali tej możemy ponadto zobaczyć ułamki naczyń ceramicznych odkrytych w rejonie młyna książęcego w Sochaczewie, pochodzącego z XV wieku oraz młyna z Kęszyc, o podobnej metryce, obok którego w XVI i XVII wieku funkcjonowała papiernia arcybiskupów gnieźnieńskich.

Kolejnymi unikalnymi zabytkami są Mszał Rzymski z połowy XVIII wieku oraz drewniana rzeźba św. Mikołaja z początków XVI wieku, eksponowana w muzeum dzięki uprzejmości Przemysława Pawlaka. W gablocie tej, obok niezwykłych przedmiotów znajdują się również odkryte w trakcie badań archeologicznych okucia starych książek.

Dalej można przeczytać o sochaczewskim handlu i skarbach tu znajdowanych oraz zobaczyć najlepsze przykłady handlu – czyli monety i plomby towarowe podniesione w trakcie wykopalisk na terenie miasta.

Idąc dalej dowiemy się również o nowożytnej metalurgii, a także zobaczymy różnorodność wyrobów metalowych, głównie z XVII wieku. Wszystkie przedmioty tu eksponowane skrywała do tej pory sochaczewska ziemia.

Jeżeli ktoś zastanawiał się jak wyglądał Sochaczew drewniany to ma ku temu doskonałą sposobność. Na wystawie prezentowana jest dokumentacja rysunkowa odkrytych reliktów drewnianego mostu i budynku, będącego najpewniej zakładem szewskim. Ponadto możemy zobaczyć fotografię studni odkrytej przy ulicy Staszica. Drewniane relikty zabudowy miejskiej, o których tu wspominamy zostały odkryte w trakcie badań archeologicznych realizowanych przez nasze muzeum w latach 2017-2019. Jednak to nie wszystko, w gablocie prezentujemy późnośredniowieczne zabytki ceramiczne, a także zabytki drewniane pozyskane w trakcie tych badań.

Jeżeli ceramika średniowieczna wyda się Państwu szara, brzydka i nieciekawa proponujemy zerknąć do kolejnej gabloty, w której zaprezentowano przykłady naczyń glinianych, głównie talerzy, o rozmaitych, barwnych zdobieniach.
Nie myślmy jednak, że samymi naczyniami człowiek żyje. W kolejnej gablocie eksponowana jest sochaczewska biżuteria wykonana ze złota i mosiądzu, inne złote przedmioty, gliniane fajki, unikalny wazon secesyjny z niebieskiego szkła oraz kafle najstarszych, bo XIV-wiecznych pieców garnkowych.

Na sam koniec dowiemy się czegoś więcej o sochaczewskim rzemiośle, w tym o zakładach szewskich, zobaczymy też jego znakomite przykłady w postaci zachowanych XV-wiecznych elementów obuwia skórzanego z sochaczewskiego podzamcza.
Sala druga poświęcona jest najważniejszemu zabytkowi Sochaczewa – zamkowi książąt mazowieckich. Możemy tam zobaczyć zabytki odkryte w trakcie badań wykopaliskowych na samym wzgórzu – militaria, monety jak i przedmioty życia codziennego na sochaczewskiej warowni. Ponadto w sali tej możemy podziwiać rekonstrukcję pieca kaflowego i kafle odkryte w trakcie wykopalisk na zamku i sochaczewskim podgrodziu.
Kolejne sale przeniosą nas do czasów nam bliższych – czyli wieku XIX i XX. Postaraliśmy się zobrazować przekrój rozmaitej aktywności mieszkańców miasta. Handlowo rzemieślniczy jego charakter nie zmieniał się od lat, toteż najwięcej zabytków wiąże się właśnie z tymi dziedzinami (plomby kupieckie, banknoty i monety używane we wspomnianym okresie, przedmioty używane w sklepie).

Niektóre zgromadzone w tej sali zabytki mają charakter unikalny – do takich należą m.in. sztandary – strażacki oraz cechu szewców, dyplomy mistrzowskie sochaczewskich rzemieślników, oraz księga cechowa piekarzy chrześcijan – depozyt Sylwestra Kaczmarka .

Ciekawostką jest zrekonstruowana kuźnia wraz z paleniskiem – zwiedzający będzie miał okazję obejrzeć bogaty zestaw narzędzi używanych przez kowali w XIX i XX wieku, poznać ich zastosowanie, a także obejrzeć część wytwarzanych przedmiotów. Ekspozycję udało się wystawić dzięki panom Jakubowi Michalikowi i Ryszardowi Rabeszko.
W tej sali również znajduje się gablota poświęcona policji (m.in. depozyty Komendanta Powiatowego Policji Michała Safjańskiego), a także przedmiotom codziennego użytku – kultowym żelazkom na duszę, zabawek, dewocjonaliom, dokumentom z czasów obecności w naszym powiecie administracji niemieckiej i rosyjskiej. Można tu także obejrzeć zbiór zdjęć Sochaczewa i mieszkańców miasta, a także przybory fotograficzne i aparaty z epoki.

Istotnym elementem Sochaczewa minionych lat była licznie go zamieszkująca społeczność żydowska. Gablota zawierająca pamiątki po niej ma wydźwięk bardziej symboliczny – gdyż zachowało się bardzo niewiele artefaktów – w dniach dzisiejszych nie ma w mieście praktycznie żadnego nośnika kultury żydowskiej. Z tą częścią wystawy związana jest jedyna instalacja – związana z ekspozycją ułamku macewy z sochaczewskiego cmentarza.

Pawilon poświęcony został dwóm wystawom czasowym “Kącikowi Chopinowskiemu” i “Gabinetowi Starosty”. Liczne chopiniana pochodzą ze zbioru współtwórcy muzeum w Żelazowej Woli – Kazimierza Hugo-Badera – dotyczą organizowanych przez niego imprez i koncertów, a także szkiców koncepcyjnych wystroju wnętrz w Dworku Chopinowskim. Plakaty świadczą o dość intensywnym życiu kulturalnym i kulcie Fryderyka Chopina – utożsamianego z Ziemią Sochaczewską.

“Gabinet Starosty” jest doskonałą okazją do zaprezentowania popularnego w okresie międzywojennym stylu Art Deco i wystroju wnętrza gabinetu wyższego rangą urzędnika samorządowego, wraz z przyborami do pracy, używanymi zarówno przez niego, jak i przez referenta wystawa powstała dzięki depozytom – biurka – należącego do wybitnej sochaczewskiej pedagog Wandy Górko (własność Agaty Górskiej) przyborów biurowych użyczonych przez Marcina Hugo-Badera, a należące do Kazimierza Hugo-Badera, oraz do kierownika Kasy Stefczyka – Bolesława Przybysza, pochodzące ze zboru pamiątek córki – Małgorzaty Świderskiej. Witryna pochodzi ze zbiorów Zdzisława Pakuły.
Ekspozycji dopełniają liczne afisze z okresu międzywojennego – dotyczące istotnych wydarzeń w życiu miasta, jakimi były defilady z okazji 11 listopada i 3 maja – najważniejszych wówczas świąt państwowych.

Jak dotąd nasze muzeum nie prezentowało wystawy tak rozległej czasowo i ściśle związanej kontekstowo z Sochaczewem. Zachęcamy gorąco do zwiedzania. MZSiPBnB składa gorące podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do powstania wystawy.

Mariusz Samborski
Radosław Jarosiński