Wystawa przygotowana w 125. rocznicę powstania we Wrocławiu Śląskiego Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności, które odegrało rolę kulturotwórczą w czasach historyzmu.

Pierwsza w Polsce tak obszerna prezentacja zabytkowych sprzętów z czasów historyzmu przybliża tę mało znaną epokę i przedstawia jej intrygujące oblicze. Poświęcona jest głównie meblarstwu 2. połowy XIX i początku XX w., ale na jego przykładzie ukazuje najważniejsze nurty inspirowane dawnymi stylami występujące wówczas w architekturze wnętrz i rzemiośle artystycznym. Celem wystawy jest przedstawienie historyzmu z zupełnie nowej perspektywy i udowodnienie, że nie można traktować go tylko i wyłącznie jako naśladownictwa minionych stylistyk.

Wystawie towarzyszy katalog – efekt kilkudziesięciu lat wnikliwych badań Małgorzaty Korżel-Kraśnej, wybitnej specjalistki od zabytkowego meblarstwa. Obejmuje on sprzęty powstałe od ok. 1850 r. do końca lat 30. XX w. Autorka pokazuje historyzm z zupełnie nowej perspektywy i udowadnia, że nie można traktować go tylko i wyłącznie jako naśladownictwa minionych stylistyk. W publikacji autorka w wielu przypadkach zmieniła datowanie zabytków na późniejsze. Wcześniejsze pomyłki w datowaniu wynikały z... profesjonalizmu XIX-wiecznych stolarzy, którzy często w swojej pracy perfekcyjnie posługiwali się dawnymi technikami, a nawet archaicznymi narzędziami.

Od połowy XIX w. dzięki szybkiemu rozwojowi gospodarczemu pojawiały się nowoczesne maszyny, materiały, nieznane wcześniej technologie i masowa produkcja. Stawiało to zupełnie nowe wymagania przed twórcami i artystami. W obliczu tych zmian przyjęli oni postawę aktywnego poznania nieznanych wcześniej możliwości i wykorzystali je do kopiowania i naśladownictwa dzieł dawnych mistrzów, które uznawano za wzorcowe, a które reprezentowały style historyczne: romanizm, gotyk, renesans, barok, rokoko i klasycyzm. Ta postawa nie wynikała z braku pomysłu na nowe formy artystyczne, ale z konieczności oswojenia się z nowymi wyzwaniami diametralnie zmieniającego się świata.

Kolekcja mebli z 2. połowy XIX w. i początku XX w. w zbiorach Muzeum Narodowego we Wrocławiu liczy blisko 350 zabytków i ilustruje rozwój stolarstwa w czasach historyzmu, secesji i art déco, głównie w Europie Środkowej. Zespół ten w większości pozyskano w latach 40. i 50. XX w. dzięki przekazom od różnych instytucji i ze składnic muzealnych działających po II wojnie światowej na terenie Dolnego Śląska. Największą jednak część, bo stanowiącą blisko jedną trzecią tej kolekcji, muzeum nabyło w latach 1997–2022 w ramach prowadzonej celowo strategii ukierunkowanej na zwiększenie zbiorów ilustrujących neostyle w epoce historyzmu. Przyjęcie od lat 90. ubiegłego wieku powyższej polityki zakupowej było podyktowane koniecznością zwiększenia zasobów muzealnych o artefakty z czasów produkcji fabrycznej, która była wcześniej niedoceniana i pomijana.

Ważną przyczyną zorganizowania ekspozycji o historyzmie jest podobnie przełomowy moment cywilizacyjny, w którym znalazł się obecnie świat. Jak mówi kuratorka: „Przed nami pytanie o naszą kondycję, o otwartość na wykorzystanie nowych narzędzi technologicznych jak sztuczna inteligencja czy drukarki 3D. Przyszłe pokolenia ocenią, jaką kreatywną postawę przyjęliśmy wobec naszych wyzwań. Czy sztuczna inteligencja przejmie od człowieka twórcze zmagania, czy tylko je wesprze?

Wśród najciekawszych przykładów mebli z przełomu XIX i XX w. pokazywanych na wystawie znalazły się m.in. krzesła o zaskakujących kształtach z 1903 r. autorstwa malarza Józefa Deskura (1861–1915) i parawan z 1899 r. wykonany przez Ottona Ubbelohde (1867–1922). Warte wymienienia jest także charakterystyczne dla tych czasów krzesło z polskiej fabryki „Mazowia”. Śląskie meblarstwo reprezentują sprzęty wykonane przez założoną w 1902 r. Szkołę Snycerstwa w Cieplicach, np. fragmenty zestawu do sypialni.

Wystawa przypomina również rolę muzeów rzemiosła artystycznego, które właśnie w czasie historyzmu zaczęły powstawać, by wspierać rękodzielników i przemysł poprzez prezentację wyrobów, wymianę doświadczeń i projektów. Miały też sprzyjać nowemu wzornictwu i podnoszeniu jakości produktów dzięki porównaniu prac różnych wytwórni.

Kuratorka wystawy: Małgorzata Korżel-Kraśna