Obrazy polskich artystów tworzących po II wojnie światowej, a wśród nich dzieła Kazimierza Śramkiewicza, Stanisława Chlebowskiego, Władysława Lama, Edwarda Dwurnika i wielu innych od 30 października 2024 r. do 15 czerwca 2025 r. można zobaczyć w Spichlerzach na Ołowiance. Wystawa czasowa pt. „Nowy wspaniały świat...” prezentuje malarstwo marynistyczne ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku tworzone w czasach PRL. Obok obrazów znanych z wcześniejszych wystaw zbiorowych i monograficznych, na ekspozycji swoją premierową prezentację mają nie pokazywane wcześniej dzieła z muzealnej kolekcji malarstwa polskiego II poł. XX w.

Tytuł wystawy zaczerpnięty został z powieści Aldousa Huxley’a „Nowy wspaniały świat” z 1932 r. Brytyjski pisarz przedstawił w niej społeczeństwo skolektywizowane, w którym jednostki muszą podporządkować się zbiorowości, a indywidualność zwalcza się jako patologię. W zamierzeniu powieść miała być krytyką kapitalistycznego społeczeństwa ery industrialnej, wdrażanego do konsumpcjonizmu i konformizmu, niemniej tępienie indywidualności i kolektywizacja wszystkich aspektów życia okazały się metodami znacznie szerzej stosowanymi przez reżimy totalitarne w Europie w XX w. Cechowała je potrzeba kontrolowania wszystkich dziedzin życia społeczeństwa – od gospodarki i polityki po religię i kulturę. W tych warunkach powstawały dzieła prezentowane na wystawie „Nowy wspaniały świat...”.

Kolekcja, z której pochodzą, była tworzona od początków istnienia muzeum, czyli od lat 60. XX w. Prace nabywano od samych autorów, a także na targach sztuki współczesnej oraz na rynku antykwarycznym. Większość stanowią dzieła artystów związanych z gdańską Państwową Wyższą Szkołą Sztuk Plastycznych, obecną Akademią Sztuk Pięknych, ale na ekspozycji pokazane zostały również prace twórców czynnych na Wybrzeżu, lecz nie związanych z tą uczelnią, oraz artystów z innych ośrodków. Swoisty kontrapunkt dla tych dzieł stanowią pojedyncze obrazy dwóch artystów, którzy opuścili Polskę jeszcze przed wybuchem II wojny światowej i tworzyli w zupełnie innych warunkach materialnych oraz politycznych: Marka Żuławskiego i Michała Leszczyńskiego-Lestera.

Pierwsza część wystawy obejmie lata 1945-1955 – dekadę powojennej odbudowy i przebudowy ustrojowej kraju. Rok 1945 to jednocześnie początki uczelni artystycznej w Gdańsku (obecnej ASP), założonej pierwotnie w mniej zniszczonym przez wojnę Sopocie. Kilka lat później obowiązującą doktryną artystyczną stał się w bloku wschodnim socrealizm, który postulował, by dzieło sztuki było, „realistyczne w formie i socjalistyczne w treści”. Oznaczało to podejmowanie tematów związanych z pracą i ujarzmianiem przyrody przez człowieka oraz odrzucenie eksperymentów formalnych. Artyści rozmaicie radzili sobie z tworzeniem w tak wyznaczonych ramach. Na wystawie pokazane zostały obrazy z tego czasu, przedstawiające m.in. rybaków wracających z połowu, pracę w porcie, a także wizerunek patroszarki ryb autorstwa Heleny Żyrmont-Korklińskiej, o znamiennym tytule „Portret przodownicy pracy ob. Hauptówny Elżbiety”, opatrzony na odwrociu zaświadczeniem o przekroczeniu normy przez sportretowaną.

Kolejna część wystawy jest poświęcona pracom z lat 1956-1970, kiedy po tzw. „odwilży”, czyli rozluźnieniu rygorów narzucanych społeczeństwu możliwe stało się malowanie w duchu modnych zachodnich trendów. Stąd zobaczyć tu można obrazy, które nawiązują do abstrakcji, oddziałując na widza barwą, fakturą lub geometrycznym układem form bardziej niż narracją. W takim duchu tworzyli m.in. Kazimierz Śramkiewicz, Tadeusz Ciesiulewicz czy Stanisław Michałowski. W tej części symboliczną wymowę ma obraz autorstwa Ignacego Klukowskiego, przedstawiający remontowany w Stoczni Gdańskiej drobnicowiec m.s. „Maria Konopnicka”. Dzieło powstało zaledwie kilka miesięcy przed tragicznym pożarem statku, w wyniku którego życie straciło 22 pracowników stoczni. Tragedia wyznaczyła koniec tego okresu. W grudniu 1970 r. doszło na Wybrzeżu do protestów robotników wobec pogarszających się warunków egzystencji, zwłaszcza podwyżek cen żywności. Protesty zostały krwawo stłumione. Ich rezultatem była wprawdzie zmiana na szczytach władzy, jej charakter był jednak wyłącznie fasadowy – władzę przejęła inna frakcja w ramach tej samej, niepodzielnie rządzącej partii, a system pozostał bez zmian.

Ostatnia część wystawy przedstawia prace powstałe między rokiem 1971 a 1989. Lata 1970-te miały być dla Polski dekadą dynamicznego rozwoju, połączonego z podnoszeniem poziomu życia obywateli. Rozwój ten miał się jednak odbywać w ramach dotychczasowych rozwiązań ustrojowych, zgodnie z którymi gospodarka przemysłowa pozostawała w całości zarządzana przez scentralizowany aparat urzędniczy. Jedną z największych inwestycji w tym czasie była budowa Portu Północnego w Gdańsku, której towarzyszyła ogólnopolska akcja kulturalna. W Gdańsku, w Pałacu Opatów otwarto wystawę „Port Północny w sztuce”, zaś w galerii „Sień Gdańska” odbyły się trzy wystawy związane z tym przedsięwzięciem. Wzięli w nich udział wszyscy znaczący plastycy Wybrzeża, m.in. Władysław Lam, Zdzisław Kałędkiewicz i Stanisław Michałowski. Kazimierz Śramkiewicz poświęcił budowie gdańskiego portu cykl ponad dwudziestu obrazów. Jak wiadomo, dekada zakończyła się robotniczymi protestami, które ogarnęły cały kraj w sierpniu 1980 r. Choć wolnościowe dążenia społeczeństwa ukrócone zostały przez ogłoszony 13 grudnia 1981 r. stan wojenny, zapoczątkowany w Sierpniu’80 ruch „Solidarności” w ciągu 8 lat doprowadził do upadku komunizmu w bloku wschodnim. Symbolem tego ruchu stał się robotnik stoczniowy w charakterystycznej szaro-granatowej odzieży roboczej i kasku, uwieczniony na kończącym wystawę obrazie Edwarda Dwurnika.

Kurator wystawy: dr Monika Jankiewicz-Brzostowska
Patronat medialny: Trojmiasto.pl, Radio Gdańsk, TVP Gdańsk

Efekty dźwiękowe wykorzystane na wystawie zostały wykreowane przez UndergroundASMR

Wystawa jest organizowana dzięki wsparciu finansowemu Towarzystwa Przyjaciół Narodowego Muzeum Morskiego