Wystawa opowiada o historii ruchu religijnego menonitów, którego początki sięgają reformacji i terenów Holandii i Niemiec. Potomkowie pierwszych menonitów osiedlali się na Mazowszu, terenach zalewowych Wisły, w końcu XVIII wieku. Menonici mieszkali tu do roku 1948. Zostali wysiedleni najpierw do Niemiec, a następnie do Kanady, gdzie osiedlili się w rolniczych stanach Manitoby i Alberty. Ich przywiązanie do wspólnoty „Wymyślaków” manifestowali w zjazdach, które odbywały się cyklicznie raz na dekadę. Na spotkaniach tych wspominali wspaniałe czasy, kiedy to mieszkali w Wymyślu, które było dla nich rajem. Wymyśle to najprawdopodobniej jedyna z menonickich miejscowości, mająca tak bogatą literaturę wspomnieniową. Podstawowym źródłem wiedzy o Wymyślu są prace Ericha Ratzlaffa – „Na łuku Wisły” i Davida Ratzlaffa – „Wymyśle”.

O autorze wystawy:
Wojciech Marchlewski – etnograf, historyk, socjolog religii. O roku 1976 prowadzi badania nad osadnictwem olenderskim w dolinie środkowej Wisły. W roku 1978 pierwszy raz trafił do Nowego Wymyśla. Rozmowa z mieszkańcami doprowadziła do pogłębienia badań nad historią tej wsi. Okazało się wówczas, że jest to jedyna, zachowana w niezmienionym stanie wieś założona przez menonitów. Marchlewski jako pierwszy dokonał całościowej dokumentacji wsi Nowe Wymyśle. W roku 1979 nawiązał pierwsze kontakty z byłym mieszkańcem Nowego Wymyśla – Erichem Ratzlaffem. Na podstawie badań archiwalnych i prac terenowych opracował w 1986 roku, na zlecenie wojewódzkiego konserwatora zabytków w Płocku, Studium ruralistyczno-historyczne wsi Nowe Wymyśle, a w roku 1987 Studium ruralistyczno-historyczne Woli Wodzyńskiej. W latach 1986 – 1992 ukazało się wiele publikacji jego autorstwa z zakresu historii materialnej menonitów i historii religii w czasopismach naukowych w Polsce i USA. W roku 1990 na zaproszenie Mennonickiego Komitetu Centralnego brał udział w XX Światowym Kongresie Mennonitów w Winnipeg, gdzie na seminarium poświęconym historii menonitów w Polsce wygłosił referat: „Współistnienie różnych grup religijnych na Mazowszu”. W czasie XX Światowego Kongresu Mennonitów brał udział w spotkaniu wspólnoty menonitów z Nowego Wymyśla. Kontakty te miały dalsze konsekwencje w pracy badawczej Wojciecha Marchlewskiego. Obecnie pracuje wraz z Collinem Neufeldem nad historią menonitów w latach 1936 – 1948. Praca ta będzie oparta na badaniach archiwalnych, prowadzonych w archiwach w Polsce, Niemczech, Kanadzie i USA oraz wywiadach, które przeprowadził z mieszkańcami Nowego Wymyśla.

Kurator wystawy:
Magdalena Lica-Kaczan

Tłumaczenia:
Michał Pankowski (język angielski),
Iwona Kołakowska (język niemiecki)

Opracowanie graficzne plansz:
Jacek Czuryło

Adiustacje:
Zbigniew Chlewiński